«Ο άνθρωπος μπορούσε να κλείσει τα μάτια του στο μεγαλείο, στον τρόμο, στην ομορφιά, και να μη δώσει σημασία στις λέξεις ή στη μουσική. Όμως δεν μπορούσε να αγνοήσει την όσφρηση. Η όσφρηση ήταν η αίσθηση που τον καθοδηγούσε, που τον έλεγχε» – Πάτρικ Ζίσκιντ, Το Άρωμα.
Ναι, τα καλλυντικά, τα ψιμύθια και οι πομάδες, οι κρέμες και μαγικοί οροί σαν φίλτρα ομορφιάς και νιότης, έχουν πάντα πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, μα η αρωματοποιία στέκεται στον πυρήνα της πιο αισθησιακής και λεπτεπίλεπτης πολυτέλειας που προσφέρουμε τους εαυτούς μας. Είναι ένα αρχαίο τελετουργικό, ένα εργαλείο ταυτότητας, ένας αόρατος μανδύας δύναμης και φινέτσας και μια αόρατη υπογραφή της παρουσίας μας.
Αρώματα στον Χρόνο: Από τη Μεσοποταμία και τους Σουμέριους…
Στην Ιστορία της ανθρωπότητας, από την αρχαιολογία και τις γραπτές πηγές, προκύπτει ότι το άρωμα δεν ήταν απλώς ένα καλλωπιστικό μέσο, αλλά κάτι ιερό, πολιτικό, αισθητικό και οικονομικά ισχυρό. Η τέχνη της μυρεψίας υπήρξε διαχρονικά σύμβολο εξουσίας, πολιτισμού και επιρροής. Από το 4000 π.Χ ξεκινάνε οι τεχνικές και η χρήση αρωμάτων στην Μεσοποταμία και την Αρχαία Αίγυπτο. Οι Σουμέριοι χρησιμοποιούσαν αρωματικά έλαια για θρησκευτικές τελετές, ενώ οι Αιγύπτιοι τα ενσωμάτωσαν στην καθημερινότητα, την κοσμετολογία, τη θρησκεία και την ταρίχευση. Η βασίλισσα Χατσεψούτ είχε έναν ειδικά κατασκευασμένο ναό αφιερωμένο στη παρασκευή μύρων και ρητινών με πρώτες ύλες από την Πουντ, που πιθανόν να είναι η σημερινή Ερυθραία ή Σομαλία. Ένα από τα αρχαιότερα εργαστήρια αρωμάτων ανακαλύφθηκε στην Κύπρο, στην τοποθεσία Πύργος – Μαρωνίτης, που χρονολογείται γύρω στο 1850 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν αποστακτήρες, αμφορείς και δοχεία με υπολείμματα από αιθέρια έλαια, όπως λεβάντα, δενδρολίβανο και κύμινο, σε έναν χώρο παραγωγής με πολύ προηγμένη τεχνολογία για την εποχή. Στην Αρχαία Ελλάδα, οι αρωματοποιοί, ή μυρεψοί όπως τους αποκαλούσαν, αποτελούσαν ένα αναγνωρισμένο, αξιοσέβαστο επάγγελμα, με τον Θεόφραστο, μαθητή του Αριστοτέλη, να έχει γράψει, μάλιστα, το πρώτο θεωρητικό κείμενο για τα αρώματα, το Περί Οσμών. Για τους αρχαίους Έλληνες τα αρώματα ήταν σημαντικά, τόσο στην καθημερινότητα, όσο και στη τελετουργίες του θανάτου. Στην Αρχαία Ρώμη, το κεφάλαιο άρωμα, απογειώνεται, μιας και οι πλούσιοι Ρωμαίοι αρωματίζονταν συστηματικά, αρωμάτιζαν τα λουτρά, αρωμάτιζαν τα ρούχα, αρωμάτιζαν τους χώρους για τις συναντήσεις -η τα όργια- τους, αρωμάτιζαν ακόμη και τα ζώα τους. Λέγεται ότι ο Νέρωνας έκαιγε ροδοπέταλα στην οροφή για να πέφτουν στους καλεσμένους του κατά τη διάρκεια των συμποσίων.
… στο σύγχρονο Παρίσι και τη Ρώμη, στο Χόλυγουντ και στα περιοδικά μόδας
Στη σύγχρονη εποχή, η μαζική παραγωγή αρωμάτων ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα, στη Γαλλία, με επίκεντρο την Grasse ή Γκρας καθ’ ημών, που θεωρείται η παγκόσμια πρωτεύουσα της αρωματοποιίας. Η πρόοδος της χημείας επιτρέπει τη δημιουργία συνθετικών αρωματικών μορίων, γεγονός που απελευθερώνει τη φαντασία των αρωματοποιών και μειώνει το κόστος παραγωγής. Στη σύγχρονη εποχή, η μαζική παραγωγή αρωμάτων ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα, στη Γαλλία, με επίκεντρο την Grasse ή Γκρας καθ’ ημών, που θεωρείται η παγκόσμια πρωτεύουσα της αρωματοποιίας. Η πρόοδος της χημείας επιτρέπει τη δημιουργία συνθετικών αρωματικών μορίων, γεγονός που απελευθερώνει τη φαντασία των αρωματοποιών και μειώνει το κόστος παραγωγής. Εκείνη την εποχή, αναδύονται θρυλικοί οίκοι και δημιουργοί, όπως ο Φρανσουά Κοτί, ο οποίος συνδυάζει υψηλή τέχνη και εμπορική στρατηγική, καθιερώνοντας το άρωμα ως προσιτό πολυτελές προϊόν. Παράλληλα, ο Ερνέστ Μπο (δημιουργός του Chanel No. 5) συνδέει τα αρώματα με την κομψότητα της υψηλής ραπτικής. Φτάνουμε, όμως, στο 1921, που το Chanel No. 5 γίνεται το πρώτο μαζικά παραγόμενο πολυτελές άρωμα, ανοίγοντας τον δρόμο για τη σύγχρονη βιομηχανία των αρωμάτων, που συνδυάζει τέχνη, επιστήμη και μάρκετινγκ. Και ενώ στην αρχή, τα πολυτελή αρώματα απευθύνονταν κυρίως στην αστική και αριστοκρατική τάξη της Ευρώπης, σταδιακά και ιδίως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαχέονται στη μεσαία τάξη, καθώς η βιομηχανοποίηση και η εμπορική στρατηγική τα καθιστούν προσιτά και επιθυμητά. Παράλληλα, το άρωμα γίνεται και σύμβολο γυναικείας χειραφέτησης, εκφράζοντας την προσωπικότητα, την αυτονομία και τη σεξουαλικότητα της σύγχρονης γυναίκας. Μα και για τους άνδρες, το άρωμα παύει να είναι απλώς ένα μια περιποίηση ρουτίνας μετά το ξύρισμα, ως after shave” και εξελίσσεται σε εργαλείο ταυτότητας και αυτοέκφρασης. Η ανδρική αρωματοποιία αποκτά βάθος, πολυπλοκότητα και πολυτέλεια, αντανακλώντας τις μεταβαλλόμενες έννοιες της αρρενωπότητας και του στιλ στη σύγχρονη εποχή.
Το Άρωμα στον 21ο Αιώνα: πολυτέλεια, βιωσιμότητα και τεχνολογία
Στον 21ο αιώνα, το άρωμα έχει εξελιχθεί σε μια πολυδισεκατομμυρίων δολαρίων παγκόσμια βιομηχανία, όπου η δημιουργία, η μάρκα, το αφήγημα και η εμπειρία παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο με το ίδιο το άρωμα. Η αγορά των αρωμάτων εκτιμάται ότι ξεπέρασε τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως το 2024, με σταθερή ανοδική πορεία. Οι μεγάλες εταιρείες πολυτελείας όπως LVMH, Estée Lauder, L’Oréal και Coty ελέγχουν μεγάλο μέρος της αγοράς, με τα αρώματα να λειτουργούν ως απαραίτητος συστατικό της απόλυτης πολυτέλειας. Παράλληλα, υπάρχουν οι niche οίκοι ή niche brands, εταιρείες ή μάρκες αρωμάτων που δημιουργούν περιορισμένα, εξειδικευμένα και πολυτελή προϊόντα, συνήθως σε πολύ μικρή κλίμακα σε σχέση με τις μεγάλες, μαζικές μάρκες. Αυτές οι μάρκες επικεντρώνονται στην αποκλειστικότητα, την ποιότητα και την καινοτομία αντί για τη μαζική παραγωγή. Τα αρώματα τους είναι συχνά μοναδικά και προορίζονται για καταναλωτές που επιθυμούν κάτι πιο ξεχωριστό και ιδιαίτερο, συχνά με πιο εξειδικευμένες πρώτες ύλες, πρωτότυπες συνθέσεις και περιορισμένες εκδόσεις. Οι Le Labo, Byredo, Maison Francis Kurkdjian γνωρίζουν άνθιση, απευθυνόμενοι σε ένα κοινό που αναζητά αποκλειστικότητα, καλλιτεχνική υπογραφή και πιο φυσικές πρώτες ύλες. Οι ψηφιακές πλατφόρμες και τα social media έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο διάδοσης και κατανάλωσης αρωμάτων, με το TikTok να εκτοξεύει πωλήσεις συγκεκριμένων προϊόντων μέσα σε λίγες ώρες. Σημαντική είναι και η στροφή προς τη βιωσιμότητα, με καταναλωτές να απαιτούν οικολογικές συσκευασίες, cruelty-free πρακτικές και διαφάνεια στη σύνθεση. Πλέον, το άρωμα λειτουργεί ως προσωπική δήλωση, κομμάτι της ταυτότητας και ως προϊόν ισορροπεί ανάμεσα στην τέχνη, το εμπόριο και τον πολιτισμό.
Τα πιο ακριβά γυναικεία αρώματα του κόσμου
Στον γυναικείο κόσμο των αρωμάτων, η γαλλική κληρονομιά κυριαρχεί, με δημιουργίες που διατηρούν σχεδόν μυθική φήμη. Η πιο εμβληματική ίσως παραμένει το Shumukh, ένα άρωμα-κοσμηματοθήκη από το Ντουμπάι, το οποίο κοστίζει πάνω από 1,3 εκατομμύρια δολάρια. Εκτός από το ίδιο το άρωμα, η φιάλη αποτελεί έργο τέχνης, με διαμάντια και χρυσό, ενώ το περιεχόμενο συνδυάζει εξαιρετικής ποιότητας συστατικά όπως ινδικό αγάρ, μόσχο, σανδαλόξυλο και τριαντάφυλλο τουρκικής προέλευσης. Ακολουθεί το Chanel No. 5 Grand Extrait, μια συλλεκτική εκδοχή του πιο εμβληματικού αρώματος όλων των εποχών, με τιμή που κυμαίνεται γύρω από €30,000 για 30 ml. Κάθε φιάλη κόβεται στο χέρι σαν κόσμημα, ενώ το ελιξίριο δημιουργήθηκε από τον Ερνέστ Μπο ειδικά για την Κοκό Σανέλ το 1921, σηματοδοτώντας την εποχή που το άρωμα πέρασε από μυστικό ελιξίριο σε πολιτιστικό αντικείμενο. Το Clive Christian No. 1 Imperial Majesty for Women, αξίας περίπου 215.000 δολαρίων, φέρει στην καρδιά του μια συμφωνία από τριαντάφυλλο εκατόφυλλο και γιασεμί Ινδίας, ενώ η φιάλη του από Baccarat crystal συνοδεύεται από χρυσό 18 καρατίων και διαμάντι. Εξίσου εντυπωσιακό είναι το Baccarat Les Larmes Sacrées de Thébes, ένα άρωμα περιορισμένης έκδοσης που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’90, σφραγισμένο σε ένα φιαλίδιο πυραμίδα, τιμώντας τα ιερά δάκρυα της Θήβας με βάση το λιβάνι και το μύρο, με τιμή περίπου €6,000 για 30 ml. Τέλος, το Hermès 24 Faubourg, στην περιορισμένη του έκδοση από καθαρό κρύσταλλο St. Louis, αποτελεί αφιέρωμα στη γυναικεία κομψότητα με λουλουδάτες, ηλιοφώτιστες νότες και κλασικό παριζιάνικο χαρακτήρα, και η τιμή του φτάνει περίπου €1,500 για 30 ml.
Τα πιο ακριβά ανδρικά αρώματα του κόσμου
Στην ανδρική πλευρά της ιστορίας, το Clive Christian No. 1 for Men δεσπόζει με πολυτέλεια και σπάνια συστατικά, όπως το σανδαλόξυλο από την Ινδία και η ίριδα από τη Φλωρεντία, σε μια σύνθεση που εκπέμπει καθαρό μεγαλείο. Η τιμή του κυμαίνεται γύρω από £2,000, ή περίπου 2.300 ευρώ για τα 50 ml. Το Roja Parfums Haute Luxe διατίθεται μόνο σε επιλεγμένους πελάτες και αποτελεί την επιτομή του βρετανικού bespoke αρώματος, όπου ο Roja Dove δημιούργησε έναν αρωματικό πίνακα βασισμένο στο πατσουλί, το βετιβέρ και την κεχριμπαρένια ζεστασιά. Η τιμή του φτάνει τα £3,500, δηλαδή στα 4.000 ευρώ για 50 ml. Το Creed’s Royal Oud, εμπνευσμένο από τις Ανατολικές αυλές και την Ευρωπαϊκή αριστοκρατία, συνδυάζει το ξύλο ουντ με κέδρο, γκρέιπφρουτ και πικάντικες νότες, χρησιμοποιείται ευρέως από αρχηγούς κρατών και διασημότητες, με την τιμή του να κυμαίνεται γύρω από €300 για 75 ml. Ακόμη, το Amouage Gold Man, δημιουργία του Γκι Ρομπέρ για τον σουλτάνο του Ομάν, είναι σχεδόν μυθικό στη δύναμή του, ενώ συνδυάζει λιβάνι, μύρο και τριαντάφυλλο. Η τιμή του είναι περίπου €450 για 100 ml. Υπάρχει πάντα για τους πιο απαιτητικούς, το Zoologist’s Tyrannosaurus Rex, που αν και λιγότερο γνωστό, θεωρείται ένα cult, συλλεκτικό άρωμα με καπνικές, δερματώδεις νότες και μια αίσθηση πέτρας, που απευθύνεται σε όσους επιθυμούν να φορούν κάτι αληθινά ανατρεπτικό, με τιμή περίπου €250 για 60 ml.
Η αυτοκρατορία των best seller: Τα αρώματα που κατέκτησαν τον κόσμο
Τα μαζικά αρώματα και οι κολώνιες που έγιναν παγκόσμια επιτυχία έχουν αλλάξει την πορεία της αρωματοποιίας, καθιστώντας τα αρώματα πιο προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. Στην κατηγορία των ανδρικών αρωμάτων, το Hugo Boss Bottled και το Acqua di Gio από τη Τζόρτζιο Αρμάνι παραμένουν μερικά από τα πιο δημοφιλή και εμπορικά επιτυχημένα αρώματα. Το Acqua di Gio, που κυκλοφόρησε το 1996, δημιούργησε έσοδα άνω των 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το 2020, κάνοντάς το ένα από τα πιο επιτυχημένα ανδρικά αρώματα όλων των εποχών. Στην ίδια χρονοκάψουλα ανδρικής μυρωδιάς, βρίσκουμε αρώματα-θρύλους όπως το Aramis από τον οίκο Estée Lauder, το Drakkar Noir του Guy Laroche και το μεταλλικό, εκρηκτικό Paco Rabanne pour Homme, τα οποία σημάδεψαν γενιές ανδρών και οριοθέτησαν τη δεκαετία του ’70 και ’80 με την τολμηρή, χαρακτηριστική τους ταυτότητα. Στον γυναικείο κόσμο, το Chanel No. 5, το πιο αναγνωρίσιμο άρωμα της Σανέλ, συνεχίζει να κυριαρχεί και να φέρνει τεράστια έσοδα στην εταιρεία, με εκτιμώμενα κέρδη άνω των 100 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως από τις πωλήσεις του. Ένα ακόμα παράδειγμα είναι το J’adore της Ντιόρ, το οποίο από την κυκλοφορία του το 1999, κατάφερε να κερδίσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια σε παγκόσμιες πωλήσεις, και συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο εμπορικά επιτυχημένα γυναικεία αρώματα στον κόσμο. Το Light Blue της Dolce & Gabbana είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα και επιτυχημένα αρώματα του 21ου αιώνα, με εκτιμώμενα έσοδα πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια. Πριν από αυτά όμως, η μαζική συνείδηση είχε ήδη χαραχτεί από αρώματα-σταθμούς όπως το Opium της Υβ Σαν Λοράν, το σαρωτικό Poison της Ντιόρ, το διακριτικό και ρομαντικό Anaïs Anaïs της Cacharel, το νυχτερινό, μυστηριακό Loulou, αλλά και το πιο εναλλακτικό A Paris της Cacharel, τα οποία δεν υπήρξαν μόνο αρώματα, αλλά ολόκληρες εποχές, νοοτροπίες και γυναικείες δηλώσεις ταυτότητας. Αυτά τα αρώματα, πέρα από την αρωματική τους αξία, έφεραν επανάσταση στην αγορά της μαζικής παραγωγής αρωμάτων, δημιουργώντας μια νέα γενιά καταναλωτών που πλέον συνδυάζει την ποιότητα με τη μαζική διαθεσιμότητα.
Για να κλείσουμε, όπως ξεκινήσαμε, ο Ζίσκιντ στο λογοτεχνικό best seller του, το Άρωμα, έγραψε για εκείνον τον άνθρωπο που δεν μύριζε τίποτα, ούτε καν τον εαυτό του και έτσι δεν υπήρξε ποτέ στ’ αλήθεια για τους άλλους. Γιατί χωρίς άρωμα, κανείς δεν θυμάται την παρουσία σου! Ίσως γιατί η όσφρηση είναι η σιωπηλή, η πιο ύπουλη από όλες τις αισθήσεις. Το άρωμα κάποιου δεν το βλέπεις, δεν το αγγίζεις, δεν το κρατάς. Το θυμάσαι. Το κουβαλάς. Ή σε κυνηγά…
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
