Η υπηκοότητα δεν είναι πια μόνο ζήτημα γέννησης ή ιστορίας και το διαβατήριο έγινε σύμβολο ισχύος, εργαλείο επενδυτικό και προνόμιο που αγοράζεται με την ίδια ευκολία που άλλοτε αγοραζόταν ένα νησί ή ένας πίνακας…
… Όσοι μπορούν, εξαγοράζουν όχι απλώς ένα νέο έγγραφο, αλλά ένα νέο επίπεδο ζωής. Η υπηκοότητα πολυτελείας είναι η ταυτότητα της νέας παγκόσμιας ελίτ, το status symbol που δεν γράφεται στον καρπό ή στο κούτελο, αλλά στο σύστημα δεδομένων των συνόρων.
Από το δικαίωμα στο εμπόρευμα
Μέχρι πρόσφατα, η υπηκοότητα ήταν κάτι που αποκτιόταν με καταγωγή, γέννηση, χρόνο και ένταξη. Σήμερα είναι προϊόν. Περίπου είκοσι χώρες στον κόσμο προσφέρουν προγράμματα citizenship by investment, δηλαδή υπηκοότητα μέσω επένδυσης. Στην Ευρώπη, τα λεγόμενα προγράμματα «χρυσής βίζας» έφεραν πάνω από 130.000 νέους πολίτες και εισροές άνω των 21 δισεκατομμυρίων ευρώ μέσα σε οκτώ χρόνια. Τα κράτη που τα υιοθέτησαν δεν το έκαναν για ιδεολογικούς λόγους αλλά για καθαρά οικονομικούς. Αναζητούν άμεσες ροές κεφαλαίων χωρίς φόρους, αναβάθμιση της εικόνας τους και στήριξη των δημόσιων οικονομικών τους. Η ιδέα είναι απλή και κυνική. Επενδύεις ένα σημαντικό ποσό σε ακίνητο ή κρατικό ταμείο και αποκτάς διαβατήριο που σου ανοίγει τα σύνορα εκατόν πενήντα χωρών. Στην Καραϊβική, στην Τουρκία, στη Μάλτα, σε διάφορες μικρές αλλά στρατηγικές χώρες, η υπηκοότητα έχει τιμοκατάλογο. Από 200.000 έως 500.000 δολάρια μπορεί να σε μετατρέψουν σε πολίτη ενός κράτους που εξασφαλίζει ασφάλεια, φορολογική ευελιξία και πρόσβαση στα διεθνή χρηματοπιστωτικά συστήματα.Το φαινόμενο έχει πάρει τέτοια διάσταση ώστε οργανισμοί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποιούν ότι η πώληση υπηκοότητας μετατρέπει τη χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων σε εργαλείο δημοσιονομικής πολιτικής. Και πίσω από κάθε επιτυχημένο πρόγραμμα, υπάρχει ένα κράτος που κλείνει τα μάτια μπροστά στη συζήτηση για το τι σημαίνει να είσαι πολίτης.
Διαβατήριο για δύναμη, εξουσία, υπεροχή
Η δυνατότητα επιλογής υπηκοότητας κάνει το διαβατήριο να λειτουργεί σαν ασφάλεια απέναντι στην αστάθεια, σαν προνόμιο ελευθερίας κινήσεων και σαν σιωπηλό σήμα ισχύος. Η ελίτ του πλανήτη δεν ενδιαφέρεται πια να αποκτήσει πολυτελή αυτοκίνητα ή σπίτια σε νησιά, αλλά δεύτερη ή τρίτη υπηκοότητα που της επιτρέπει να κινείται χωρίς εμπόδια. Το status symbol της εποχής δεν έχει μηχανή ούτε μάρκα. Έχει σφραγίδα και βιομετρικά δεδομένα. Αυτή η νέα πραγματικότητα αποκαλύπτει μια ακόμη βαθύτερη μετατόπιση. Η υπηκοότητα παύει να είναι κοινωνικό συμβόλαιο και γίνεται προσωπικό περιουσιακό στοιχείο. Το διαβατήριο πολυτελείας δεν είναι απλώς ένα έγγραφο, είναι διαβατήριο ταξικής ανόδου. Διαχωρίζει εκείνους που μπορούν να αγοράσουν μια δεύτερη ευκαιρία από εκείνους που δεν μπορούν να μετακινηθούν ούτε λίγα χιλιόμετρα χωρίς βίζα. Δημιουργεί ένα νέο είδος ανισότητας, πιο αθόρυβο αλλά εξίσου ισχυρό: το προνόμιο της κινητικότητας. Η αγορά της υπηκοότητας δεν είναι μόνο οικονομικό φαινόμενο, είναι πολιτική πράξη. Όταν η ιδιότητα του πολίτη αποκτάται με μεταφορά κεφαλαίου, τότε η έννοια του κράτους αλλάζει. Η συμμετοχή, η ευθύνη και το κοινό συμφέρον δίνουν τη θέση τους στη λογική του ανταλλάγματος. Το κράτος γίνεται προμηθευτής ταυτότητας και ο πολίτης πελάτης. Στο τέλος, η ίδια η δημοκρατία μοιάζει να παραχωρεί προτεραιότητα σε όσους πληρώνουν περισσότερο. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή η πρακτική δεν περιορίζεται σε εξωτικά νησιά ή μικρές χώρες. Η λογική της αγοράς υπηκοότητας απλώνεται σταδιακά στις μητροπόλεις του πλούτου, στις μεγάλες οικονομίες, στις αγορές που καθορίζουν την παγκόσμια πολιτική. Ο πλούτος δεν είναι πια απλώς ισχύς, είναι κυριολεκτικά ελευθερία μετακίνησης, επιλογής, επιβίωσης.
Τα δέκα ανάρπαστα διαβατήρια
Στην κορυφή της παγκόσμιας ιεραρχίας των διαβατηρίων βρίσκονται εκείνα που ανοίγουν τις περισσότερες πόρτες χωρίς βίζα. Σύμφωνα με τον Henley Passport Index του 2025, τα δέκα ισχυρότερα ανήκουν στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Ιαπωνία, στη Σιγκαπούρη, στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στη Νότια Κορέα και στη Δανία, προσφέροντας πρόσβαση σε 194 χώρες χωρίς προέγκριση. Πέρα όμως από τη “λίστα ισχύος”, υπάρχουν και εκείνα που θεωρούνται πραγματικά περιζήτητα λόγω του τρόπου ζωής και των φορολογικών τους καθεστώτων. Το Μονακό, το Λουξεμβούργο και η Ιρλανδία δεν χρειάζονται καν διαφήμιση. Συνδυάζουν οικονομική σταθερότητα, τραπεζική διακριτικότητα, χαμηλή φορολογία και διεθνές κύρος. Εκεί, η υπηκοότητα δεν αγοράζεται εύκολα ούτε φτηνά. Είναι η σιωπηλή είσοδος σε έναν μικρό κύκλο, όπου το διαβατήριο δεν είναι μόνο έγγραφο μετακίνησης, αλλά διαβατήριο τρόπου ζωής.
Εκείνοι που διαλέγουν και οι άλλοι που δεν έχουν τόπο να σταθούν
Η αξία της υπηκοότητας έγινε δείκτης status. Όσο πιο σπάνιο, τόσο πιο επιθυμητό. Κι όμως, για εκατομμύρια ανθρώπους, η υπηκοότητα δεν είναι επιλογή αλλά παγίδα. Για τους πρόσφυγες, τους ανιθαγενείς, δηλαδή τα άτομα χωρίς υπηκοότητα, χωρίς νομική σχέση με κάποιο κράτος ή τους εγκλωβισμένους στα χαμηλότερα στρώματα της παγκόσμιας οικονομίας, το διαβατήριο είναι το σύνορο ανάμεσα στην ύπαρξη και τη διαγραφή. Η υπηκοότητα πολυτελείας προβάλλεται ως σύγχρονη έκφραση κινητικότητας, αλλά στην πράξη ενισχύει τα τείχη. Όσο περισσότεροι μπορούν να αγοράσουν την ελευθερία, τόσο περισσότεροι εγκλωβίζονται στην έλλειψή της. Η κοινωνική αντίθεση είναι προφανής: ο κόσμος των αεροδρομίων και των ειδικών εισόδων μεγαλώνει, ενώ ο κόσμος των συνόρων σκληραίνει. Η δύναμη των διαβατηρίων δείχνει κάτι βαθύτερο από την επιτυχία ή τον πλούτο, την άδικη ανισορροπία ανάμεσα σε εκείνους που θεωρούν τον πλανήτη τόπο επένδυσης και σε εκείνους που απλώς προσπαθούν να σταθούν κάπου χωρίς να τους διώχνουν. Η πραγματική πολυτέλεια του μέλλοντος δεν θα είναι η ιδιοκτησία, αλλά η πρόσβαση. Όσοι διαθέτουν το σωστό διαβατήριο θα έχουν δικαίωμα επιλογής. Οι υπόλοιποι θα παραμένουν σε αναμονή, εγκλωβισμένοι σε γραμμές, διαδικασίες και περιορισμούς. Το διαβατήριο μετατρέπεται έτσι σε τοτέμ εποχής, σε απόδειξη του ποιος ανήκει και ποιος όχι. Η υπηκοότητα πολυτελείας δεν είναι απλώς προϊόν. Είναι καθρέφτης του κόσμου που φτιάξαμε, όπου η ελευθερία δεν θεωρείται δικαίωμα αλλά προνόμιο. Και στο τέλος, αναδεικνύεται με σκληρότητα η πικρή αλήθεια πως…
…η ελίτ αγοράζει πρόσβαση σ όλο τον πλανήτη, ενώ ο κόσμος των πολλών μικραίνει.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
