Για πολλές γενιές, το χαρτζιλίκι ήταν μια απλή και χειροπιαστή υπόθεση. Μερικά μετρητά δίνονταν κάθε Κυριακή στην παλάμη, ένα πεντάευρο για τον κινηματογράφο, λίγα κέρματα που έπεφταν με θόρυβο μέσα στον κουμπαρά.
Το χρήμα είχε μορφή και βάρος, μπορούσες να το μετρήσεις, να το χάσεις ή να το φυλάξεις. Οι πρώτες μικρές αγορές, τα μικρολάθη στη διαχείριση, ακόμη και η αποταμίευση, ήταν εμπειρίες που περνούσαν μέσα από το άγγιγμα του χαρτονομίσματος. Το χρήμα δεν ήταν αφηρημένο, ήταν μια καθημερινή επαφή με την αξία των πραγμάτων.
Η οικονομική αγωγή, χωρίς να λέγεται έτσι, ξεκινούσε μέσα από αυτή τη βιωματική σχέση. Αν ξόδευες τα χρήματά σου άσκοπα, δεν υπήρχε άλλη επιλογή πέρα από το να περιμένεις. Αν ήθελες να αποκτήσεις κάτι μεγαλύτερης αξίας, έπρεπε να αποταμιεύσεις και να συγκρατήσεις τις επιθυμίες σου. Τα μαθήματα αυτά, όσο απλά κι αν φαίνονται, είχαν διαμορφωτική σημασία, καθώς μάθαιναν στο παιδί τη σημασία της υπομονής, της προτεραιοποίησης, αλλά και της προσωπικής ευθύνης απέναντι στις επιλογές του.
Σήμερα, ωστόσο, το τοπίο έχει αλλάξει ριζικά. Η νέα γενιά, γνωστή ως Gen Z, δεν γνώρισε ποτέ έναν κόσμο χωρίς οθόνες. Έχει μεγαλώσει με smartphones, tablets και συνδεδεμένες υπηρεσίες. Η πληροφόρηση, η ψυχαγωγία, ακόμη και οι κοινωνικές σχέσεις, έχουν μεταφερθεί στο ψηφιακό περιβάλλον. Κι αυτό περιλαμβάνει, φυσικά, και το χρήμα.
Οι έφηβοι πλέον ξοδεύουν λιγότερο σε περίπτερα και φυσικά καταστήματα και περισσότερο σε πλατφόρμες, εφαρμογές και συνδρομητικές υπηρεσίες. Spotify, Netflix, ψηφιακά παιχνίδια, αγορές μέσα σε apps ή e-shops αποτελούν τις κύριες διεξόδους κατανάλωσης. Σε αυτό το περιβάλλον, τα μετρητά χάνουν τη χρηστικότητά τους και μαζί τους χάνεται και η σύνδεση του παιδιού με την έννοια της απτής διαχείρισης.
Αυτό έχει μια βασική συνέπεια, κάνοντας τα παιδιά συχνά να εξαρτώνται από τις κάρτες των γονιών τους για τις αγορές τους. Μπορεί να φαίνεται πρακτικό, αλλά στην πράξη μεταφέρει την ευθύνη και τον έλεγχο στον ενήλικα, αφαιρώντας από τον έφηβο τη δυνατότητα να πάρει αποφάσεις μόνος του και να μάθει από αυτές. Το αποτέλεσμα είναι μια γενιά που καταναλώνει ψηφιακά, αλλά δεν εκπαιδεύεται στην οικονομική αυτονομία και διαχείριση.
Η λύση δεν είναι να επιστρέψουμε στα μετρητά, αλλά να προσαρμοστούμε. Η έννοια του ψηφιακού χαρτζιλικιού μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στην τεχνολογία και την προσωπική ανάπτυξη. Όταν ένας έφηβος διαθέτει ένα δικό του ψηφιακό πορτοφόλι ή προπληρωμένο μέσο πληρωμής, έχει για πρώτη φορά έναν χώρο όπου μπορεί να κάνει επιλογές, να δει τις συνέπειες και να αρχίσει να διαμορφώνει οικονομική συνείδηση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς αποσύρονται. Αντίθετα, ο ρόλος τους μετατρέπεται από «ελεγκτή», σε καθοδηγητή. Μέσα από την παρακολούθηση των κινήσεων και την καθημερινή αλληλεπίδραση, ο γονιός μπορεί να εξηγήσει, να διορθώσει και να ενισχύσει θετικές συνήθειες. Μπορεί να βοηθήσει το παιδί να βάλει στόχους, να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα σε επιθυμία και ανάγκη, να ενισχύσει τη σταδιακή εξοικείωση με τη λήψη αποφάσεων.
Το ψηφιακό περιβάλλον, άλλωστε, προσφέρει πλεονεκτήματα που το φυσικό δεν είχε, δηλαδή καταγραφή, ανάλυση, διαφάνεια. Ο έφηβος βλέπει ανά πάσα στιγμή πού ξόδεψε, πόσα του έμειναν, και μπορεί να βγάλει συμπεράσματα. Αντί να “χάνονται” τα κέρματα, όπως παλιά, πλέον κάθε συναλλαγή αφήνει ένα ίχνος, έναν αριθμό που μπορεί να μεταφραστεί σε γνώση.
Η πιο σημαντική αξία αυτής της μετάβασης δεν είναι η ευκολία, αλλά η εκπαίδευση. Η οικονομική υπευθυνότητα δεν καλλιεργείται ξαφνικά στην ενήλικη ζωή. Ξεκινά από νωρίς, μέσα από μικρές αποφάσεις, μικρά λάθη και καθημερινή εξάσκηση. Το να μάθει ένα παιδί τι σημαίνει να ξοδεύεις 5 ευρώ, να επιλέγεις ανάμεσα σε δύο αγορές, να αποταμιεύεις ένα μέρος του ποσού, δεν είναι απλή πρακτική δεξιότητα. Είναι θεμέλιο για έναν ενήλικα με κρίση, αυτοσυγκράτηση και επίγνωση.
Και τα λάθη δεν είναι μόνο αναπόφευκτα, αλλά κρίνονται εν μέρει και απαραίτητα. Αν ένας έφηβος χάσει 10 ευρώ σε μια κακή αγορά, αυτό μπορεί να είναι πολύτιμο μάθημα. Είναι προτιμότερο να μάθει σήμερα, με ποσά και συνέπειες μικρής κλίμακας, παρά αργότερα, όταν οι αποφάσεις του θα περιλαμβάνουν πιστωτικές κάρτες, δάνεια και σοβαρές δεσμεύσεις.
Από την στιγμή που η τεχνολογία κυριαρχεί, δεν μπορούμε να αφήσουμε την οικονομική αγωγή πίσω. Το χαρτζιλίκι, είτε σε κέρματα είτε σε bits, παραμένει το πρώτο βήμα ενός παιδιού στον κόσμο της ευθύνης. Και είναι στο χέρι μας να κάνουμε αυτό το βήμα ουσιαστικό.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
