«Ο πολιτισμός γεννήθηκε από τη ζέστη» έγραψε κάποτε ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, μιλώντας για την αρχή όλων στη Μεσοποταμία, την Αίγυπτο, τη Φοινίκη και την κλασική Ελλάδα, εκεί όπου οι πρώτες πόλεις-κράτη, τα άστρα, τα γράμματα και το εμπόριο άνθισαν κάτω από τον ήλιο. Το 2025 όμως, η ζέστη παράγινε και δεν γεννά πολιτισμούς, αλλά τους απειλεί.
Η Ευρώπη ζει, ήδη, την πιο θερμή έναρξη καλοκαιριού των τελευταίων εξήντα ετών. Στη νότια Ισπανία, ο υδράργυρος ξεπέρασε τους 44 βαθμούς πριν ακόμη μπει ο Ιούνιος. Στην Ελλάδα, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών προβλέπει «περίοδους ακραίων θερμοκρασιών με διάρκεια και γεωγραφική εξάπλωση που δεν έχουμε ξαναδεί». Οι κλιματικοί χάρτες της Copernicus, της ευρωπαϊκής υπηρεσίας για το κλίμα, δείχνουν ότι τα Βαλκάνια, η Ιταλία, το νοτιοανατολικό Αιγαίο και η ανατολική Μεσόγειος θα είναι το επίκεντρο μιας θερμικής πίεσης που δεν θα είναι παροδική.
Σύμφωνα με έκθεση του World Weather Attribution, ο καύσωνας που αναμένεται το φετινό καλοκαίρι στην Ευρώπη δεν είναι απλώς «πιθανός». Είναι «στατιστικά αναμενόμενος» και συνδέεται άμεσα με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Το πιο εντυπωσιακό και ανησυχητικό ταυτόχρονα στοιχείο είναι ότι τέτοιες θερμοκρασίες, που παλαιότερα καταγράφονταν κάθε 200 ή 300 χρόνια, πλέον εμφανίζονται με συχνότητα μικρότερη των 10 ετών. Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική βρίσκονται στη κλιματική πρώτη γραμμή, με χώρες όπως το Ιράκ, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, να έχουν, ήδη, θερμοκρασίες, που αγγίζουν τους 50 βαθμούς Κελσίου. Η Βαγδάτη και το Κουβέιτ Σίτι καταγράφουν ιστορικά υψηλά 47 και 49.3 βαθμούς αντίστοιχα. Οι ενεργειακές υποδομές είναι στα όρια. Η παροχή ρεύματος διακόπτεται ανά διαστήματα για να αποφευχθεί γενικευμένη κατάρρευση. Στην Αίγυπτο, οι αρχές προτείνουν πενθήμερη εργασία από το σπίτι σε δημόσιους υπαλλήλους και εργάτες τομέων χαμηλής αναγκαιότητας.
Η Ιταλία είναι, ήδη, από τον Μάιο αντιμέτωπη με ένα ασυνήθιστα θερμό ξεκίνημα του καλοκαιριού. Σύμφωνα με την Ιταλική Μετεωρολογική Υπηρεσία, οι πόλεις που προβλέπεται να χτυπηθούν πρώτες είναι η Ρώμη, η Μπολόνια, η Νάπολη και περιοχές της Καλαβρίας και της Σικελίας, με θερμοκρασίες που αναμένεται να ξεπεράσουν τους 45 βαθμούς εντός Ιουλίου. Ο Ιταλικός Ερυθρός Σταυρός έχει ήδη εκδώσει προειδοποίηση πρώτου επιπέδου για θερμικό κίνδυνο στους ηλικιωμένους, ενώ η παραγωγή οίνου και ελιάς στη νότια Ιταλία καταγράφει τις πρώτες απώλειες από θερμικό σοκ στις καλλιέργειες.
Η Ισπανία, και ειδικά η Ανδαλουσία, η Εξτρεμαδούρα και τα Κανάρια Νησιά, πλήττονται από παρατεταμένη ξηρασία και θερμοκρασίες ρεκόρ. Στη Σεβίλλη, ήδη καταγράφηκαν 43.8 βαθμοί τον Μάιο. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Carlos III, ο αριθμός των πρόωρων θανάτων λόγω θερμότητας μπορεί να ξεπεράσει τους 1.500 το φετινό καλοκαίρι μόνο στη Μαδρίτη. Η Ισπανική κυβέρνηση έχει επιβάλει ωράρια σκίασης για οικοδομικές και αγροτικές εργασίες, με βαριά πρόστιμα για εργοδότες που τα αγνοούν.
Η Γαλλία γνωρίζει τρομακτικές προειδοποιήσεις για τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Η περιοχή της Οξιτανίας, το Παρίσι, αλλά και η Προβηγκία είναι στις κορυφαίες «κόκκινες» ζώνες. Η Météo France προβλέπει περισσότερες από 25 συνεχόμενες ημέρες με θερμοκρασίες άνω των 35 βαθμών σε νότια και κεντρική Γαλλία, γεγονός που απειλεί ευθέως τόσο τη γεωργική παραγωγή σε σιτηρά και αμπέλια, όσο και τη λειτουργία νοσοκομείων, τα οποία πιέζονται, ήδη, από προηγούμενες κρίσεις. Το Παρίσι αναβαθμίζει το δίκτυο δημόσιων «δροσερών χώρων» και καθιερώνει υποχρεωτικά διαλείμματα δροσιάς για τους εργαζόμενους σε δημόσιους χώρους.
Στην Ελλάδα, οι περιοχές που απειλούνται πρώτες και πιο έντονα είναι η Αττική, η ανατολική Πελοπόννησος, τα Δωδεκάνησα και οι νησιωτικές περιοχές με έντονη τουριστική επιβάρυνση. Οι πόλεις με έντονη αστικοποίηση λειτουργούν σαν θερμικά παγίδες, ενώ η ανυπαρξία επαρκών δημόσιων χώρων πρασίνου και σκιάς εντείνει το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. Μια πρόσφατη μελέτη του ΕΜΠ δείχνει ότι στο κέντρο της Αθήνας η θερμοκρασία σε περιόδους καύσωνα είναι κατά 4 με 7 βαθμούς υψηλότερη από τα προάστια. Οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι χρόνια ασθενείς και όσοι εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Ινστιτούτου Παστέρ, το 2023, πάνω από 730 πρόωροι θάνατοι στην Ελλάδα αποδόθηκαν σε θερμικό stress. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι μέχρι το 2030, οι θάνατοι που σχετίζονται με την υπερβολική ζέστη παγκοσμίως θα ξεπερνούν τις 250.000 ετησίως.
Στην πράξη, δεν κινδυνεύουν όλοι το ίδιο. Η θερμοκρασία δεν χτυπά ισομερώς. Εκτός από τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, πιο εκτεθειμένοι είναι οι εργαζόμενοι σε τουρισμό, αγροτική παραγωγή, μεταφορές και οικοδομή. Στην Ισπανία, έχει ήδη τεθεί σε ισχύ ρύθμιση που απαγορεύει την εργασία σε εξωτερικούς χώρους από τις 12.00 έως τις 17.00 όταν το θερμόμετρο ξεπερνά τους 39 βαθμούς. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμη θεσμοθετημένο πλαίσιο αντίστοιχης εμβέλειας.
Η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται ταχύτερα από κάθε άλλη. Μέσα σε 40 χρόνια, έχει αυξήσει τη μέση ετήσια θερμοκρασία της κατά 2.3 βαθμούς Κελσίου. Η Γαλλία μετρά πλέον 30 μέρες καύσωνα τον χρόνο, η Ρώμη αντιμετωπίζει προβλήματα ύδρευσης, ενώ η Νάπολη κατέγραψε τον Μάιο μέγιστη τιμή ρεκόρ 41.5 βαθμούς. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων εκτιμά ότι το κόστος για την οικονομία από την απώλεια παραγωγικότητας λόγω καύσωνα θα ξεπεράσει τα 40 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως μέχρι το 2035, αν δεν υπάρξουν προσαρμοστικές πολιτικές. Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή δεν είναι ζήτημα πολυτέλειας. Είναι επείγουσα ανάγκη για τις πόλεις, τις επιχειρήσεις, το κράτος, και πάνω απ’ όλα για τη δημόσια υγεία. Όπως επισημαίνει η Πριγιέ Πολ, ερευνήτρια του London School of Hygiene & Tropical Medicine, «χωρίς επαρκή μέτρα, πόλεις όπως η Αθήνα, η Μαδρίτη και η Ρώμη ενδέχεται να καταγράψουν εκατοντάδες χιλιάδες επιπλέον θανάτους». Οι πόλεις, πέρα από δίκτυα παρακολούθησης θερμοκρασιών, χρειάζονται σκίαση, δροσερά σημεία με πράσινο και νερό, ανθεκτικό δομικό σχεδιασμό και κυκλοφοριακές παρεμβάσεις για να αντιμετωπίσουν τη θερμική νησίδα. To Παρίσι ήδη φυτεύει χιλιάδες δέντρα, αντικαθιστά οδοστρώματα με «δροσερή» επίστρωση, δημιουργεί δημόσιες εγκαταστάσεις με νερό και εγκαθιστά ψεκασμό δροσιάς στους δρόμους .
Οι επιχειρήσεις καλούνται να υιοθετήσουν στρατηγικές ανθεκτικότητας, όπως προστασία εργατικού δυναμικού, προσαρμογή των ωραρίων, ενέργεια από καθαρές και ευέλικτες πηγές. Από την άλλη, τα κράτη, κατά τους ειδικούς επιστήμονες και την Πριγιέ Πολ χρειάζονται ένα ολιστικό σχέδιο, όπως επενδύσεις στις υποδομές, πράσινες πολιτικές και δίκτυα κοινωνικής προστασίας, ώστε η κοινωνία να αντέχει όχι στην θεωρία, αλλά με πράξεις.
Ο καύσωνας του 2025 δεν θα είναι απλώς ένα ακόμη κύμα ζέστης. Είναι ο πρόλογος ενός καλοκαιριού που θα δοκιμάσει την κοινωνική συνοχή, την ανθεκτικότητα των πόλεων και τη βούληση των θεσμών να δράσουν προτού να είναι αργά, μιάς και το μέλλον φτάνει πάντα νωρίτερα από όσο το περιμένουμε, όπως έγραψε ο Άλβιν Τόφλερ.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
