Ωραία τα έλεγε η Σιμόν ντε Μποβουάρ, εκεί στο καφέ Les Deux Magots, στη Σεν Ζερμέν ντε Πρε, στα 50’s, πως η ομορφιά είναι υπόθεση πολιτισμού και όχι αριθμών, μα με τον καιρό το ξεχάσαμε και όπως για όλα έτσι και για τη γοητεία, σημασία έχουν μόνο οι αριθμοί. Οι άνθρωποι και κυρίως οι γυναίκες, μετριούνται σε ύψος και διαστάσεις και ζυγίζονται δημιουργώντας ρατσιστικά, φοβικά και ψυχολογικά αδιέξοδα.
Από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι την ψηφιακή εποχή, το γυναικείο σώμα δεν υπήρξε απλώς αντικείμενο προβολής αλλά πεδίο ελέγχου, περιορισμού και κοινωνικού αποκλεισμού. Στη δεκαετία του ’60, το ιδανικό γυναικείο σώμα περιορίστηκε στο εξωανθρώπινα αδύνατο κορμί της Τουίγκι. Τη δεκαετία του ’80, ήρθε η εποχή της γυμναστικής, της ιδεολογίας της γραμμωμένης γυναικείας πάντα αδύνατης φιγούρας, με την Τζέιν Φόντα να γίνεται πρότυπο όχι μόνο φυσικής κατάστασης αλλά και πειθαρχίας. Τη δεκαετία του ’90, τα μοντέλα του Heroin Chic με ηγερία την Κέιτ Μος άνοιξαν τη σκοτεινή αγκαλιά της νευρικής ανορεξίας σε μια ολόκληρη γενιά. Οι πασαρέλες, από το Μιλάνο μέχρι τη Νέα Υόρκη, απαιτούσαν σιλουέτες που πλησίαζαν το βιολογικά επικίνδυνο ή έστω απειλητικό. Περιοδικά όπως η Vogue και οίκοι όπως ο Yves Saint Laurent και ο Calvin Klein πρόβαλλαν την ανορεξία όχι ως πρόβλημα, αλλά ως αισθητική επιλογή. Το σώμα έγινε project. Κάθε ίντσα, κάθε κιλό, κάθε νούμερο, ήταν ένα στοίχημα. Νεαρής ηλικίας μοντέλα, δέχονταν εκφοβισμό και αποκλεισμό από τη δουλειά τους και αυτό περνούσε στο κόσμο, στα κορίτσια όλης της γης, που βασανίζονταν με υποσιτισμούς και επικίνδυνες δίαιτες.
Τα heroin chic και τα zero size μοντέλα κυριαρχούν στα φημισμένα, ιλουστρασιόν όλο ρετούς φυσικά περιοδικά μόδας και με τις μισογυνικές ευλογίες των οίκων υψηλής ραπτικής η νευρική ανορεξία αποκτά τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ όλων των ψυχιατρικών διαταραχών. Σύμφωνα με το NIH (National Institutes of Health), το 0,5–1% των γυναικών στις δυτικές κοινωνίες θα εμφανίσει τη διαταραχή σε κάποια φάση της ζωής της. Και εδώ έχει νούμερα, μόνο που αφορούν ζωές. Σύμφωνα με μελέτη του King’s College London στην Αγγλία η συχνότητα της ανορεξίας σε κορίτσια 13–19 ετών αυξήθηκε κατά 68% την περίοδο 2000–2010, ενώ η American Psychiatric Association καταγράφει ότι το 90–95% των πασχόντων από ανορεξία είναι γυναίκες, και η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 14 με 18 χρόνια. Χρειάστηκε να πεθάνουν διάσημες γυναίκες για αποκαλυφθεί η κοινωνική ευθύνη των ισχυρών της βιομηχανίας της μόδας, χωρίς βεβαία κανείς να πληγεί άμεσα. Η Κάρεν Κάρπεντερ, η του ντουέτου The Carpenters, πέθανε το 1983, στα 32 της χρόνια, από καρδιακή ανακοπή λόγω νευρικής ανορεξίας. Η Γαλλίδα Ιζαμπέλ Καρό, μοντέλο και ηθοποιός, πέθανε το 2010, σε ηλικία 28 ετών, από αναπνευστική επιπλοκή που σχετιζόταν με την ανορεξία. Η Αμερικανίδα γυμνάστρια Κρίστιν Χένριχ, πέθανε από πολυοργανική ανεπάρκεια εξαιτίας της ανορεξίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, παρατηρήθηκε μια μικρή ύφεση στις διαγνώσεις ανορεξίας σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, που οφείλεται στην άνοδο του body positivity κινήματος, της πολυμορφίας στις καμπάνιες μόδας και της ψηφιακής ακτιβιστικής κουλτούρας.
Είναι ο ψηφιακός πλανήτης, που σταματά τον παραλογισμό του απάνθρωπα αδυνατου γυναικείου προτύπου, προβάλλοντας ενα άλλο σώμα, που αναπνέει, υπάρχει, ζει χωρίς τύψεις. Το σώμα της body positivity κουλτούρας, που γεννήθηκε από το περιθώρια, μίλησε μέσα από ακτιβίστριες, μοντέλα, μουσικούς, διαφημιστικές καμπάνιες και έκτοτε αρνείται να εξαφανιστεί. Από τη Λίζο, την Άσλεϊ Γκράχαμ, μέχρι τη Τες Χολιντέι και τη Μπάρμπι Φερέιρα, οι εκπρόσωποί του δεν ζητούν απλώς αποδοχή. Απαιτούν χώρο. Η body positivity ή η θετικότητα για το σώμα, εμφανίστηκε ως οργανωμένο κίνημα τη δεκαετία του ’60 στις ΗΠΑ από ομάδες γυναικών που αγωνίζονταν ενάντια στην κοινωνική και επαγγελματική περιθωριοποίηση των παχύσαρκων σωμάτων. Η πρώτη σοβαρή θεσμική του έκφραση ήρθε με την ίδρυση της NAAFA, ή National Association to Advance Fat Acceptance. Ωστόσο, η ποπ κουλτούρα άργησε πολύ να το πάρει στα σοβαρά. Μέχρι που το Instagram, το Twitter και τελικά, , πιο δυναμικά απ όλα τα social media το TikTok γέννησαν έναν νέο κύκλο πολιτισμικής συνείδησης γύρω από το σώμα και την αποδοχή του.
Όσο βοήθησε το TikTok την αποδοχή σώματος και ξιφούλκησε κατά της χοντροφοβίας, αλλά τόσο έκανε, πρόσφατα τη λέξη skinny σε στάση ζωής και ιδεολογία. Εκατομμύρια αναρτήσεις με smoothies, ξηρούς καρπούς σε μερίδα παιδικής παλάμης, σωματικά όρια που κανείς γιατρός ή βιολόγος δε θα δεχθεί ως φυσιολογικών ανθρώπινων τιμών και ένα κοινό που σχολιάζει με λέξεις όπως “iconic” ή “goddess”, χωρίς να αντιλαμβάνεται το δυστοπικό υπόβαθρο του θαυμασμού του. Η Skinni Société δεν είναι ένα brand. Είναι μια νέα, παγκόσμια διαδικτυακή αδελφότητα με κώδικα αισθητικής, εσωτερικής πειθαρχίας, «βελτίωσης» και κυρίως κοινωνικής αποδοχής. Με αφετηρία κυρίως την αμερικανική Gen Z και την εξάπλωσή της σε όλη τη Δύση, η skinni αισθητική τυλίγεται σε φιλτραρισμένα βίντεο και υπόσχεται την ελαφρότητα ως lifestyle. Και η νευρική ανορεξία αντεπιτίθεται θανατηφόρα και ύπουλα επικίνδυνη. Από το 2020 και μετά, όπου με τις καραντίνες του Covid ο πλανήτης έζησε όλες τις στιγμες του ψηφιακά, το CDC, ή Centers for Disease Control and Prevention αλλά και ευρωπαϊκές υπηρεσίες υγείας καταγραφουν νέα αύξηση της anorexia nervosa, ιδιαίτερα σε εφήβους. Μελέτη του JAMA Pediatrics του 2022 έδειξε ότι οι νοσηλείες εφήβων για διατροφικές διαταραχές στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 62% μεταξύ 2019 και 2021, με την ανορεξία να ηγείται των διαγνώσεων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Pew Research Center από το 2023, το 43% των εφήβων γυναικών στις ΗΠΑ δηλώνει πως αισθάνεται πίεση από τα social media να έχει λεπτό σώμα, ενώ το 30% δηλώνει, ότι έχει αλλάξει διατροφικές συνήθειες εξαιτίας του TikTok ή του Instagram. Από την άλλη, η μελέτη του Harvard School of Public Health του 2022, αποκαλύπτει ότι η αίσθηση αυτό – αποδοχής σχετίζεται άμεσα με τη σχολική απόδοση και την ψυχική υγεία σε ποσοστό πάνω από 60%. Τα σώματα, δηλαδή, γίνονται εργαλείο ταυτότητας, όχι απλώς παρουσίας. Στην καρδιά της Skinni Société δεν βρίσκεται η αισθητική. Βρίσκεται η επιβράβευση της πειθαρχίας. Το να μην τρως δεν είναι αδυναμία, είναι κοινωνικό κεφάλαιο. Το να ελέγχεις το σώμα σου, σημαίνει ότι μπορείς να ελέγξεις και τον κόσμο σου. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι της “βελτίωσης”, της “καλύτερης εκδοχής”, της “υψηλής απόδοσης”, μια ρητορική, δηλαδή, copy-paste από τα manuals της Silicon Valley.
Και φυσικά, όλα αυτά κινούνται μέσα σε μία τεράστια βιομηχανία. Σύμφωνα με την McKinsey & Company του 2024, η παγκόσμια αγορά προϊόντων ελέγχου βάρους ξεπέρασε τα 224 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια έσοδα, με τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες κατηγορίες να είναι τα φαρμακευτικά σκευάσματα τύπου Ozempic και Wegovy, που συνδυάζουν απώλεια βάρους και lifestyle branding. Η αισθητική και η φαρμακευτική συνενώνονται σε ένα νέο αφήγημα υγείας που καθορίζει κοινωνικά status.
Από την άλλη και η body positivity κουλτούρα δεν έμεινε αμέτοχη. Μεγάλοι οίκοι όπως η Dove, η Savage x Fenty, ακόμη και mainstream περιοδικά -καλώς τα κι ας άργησαν! -έχουν εντάξει στη στρατηγική τους την εκπροσώπηση ποικίλων σωματότυπων. Ωστόσο, η επιφανειακή αποδοχή δεν αρκεί. Οι κοινωνιολόγοι όπως η Ρεμπέκα Σιλβερ, καθηγήτρια στο University of Sussex, υποστηρίζουν πως η πραγματική αλλαγή δεν έρχεται με hashtag, αλλά με μετατοπίσεις στους θεσμούς, όπως παιδεία, μόδα, εργασία.
Και αφού ξεκινήσαμε με Ντε Μποβουάρ, ας λήξουμε με Βιρτζίνια Γουλφ και τη σκέψη της πως το σώμα δεν είναι ντροπή, αλλά είναι το σπίτι μας. Και όσο αυτός ο κόσμος επιμένει να το κρίνει, τόσο περισσότερο καλούμαστε και εμείς να το υπερασπιστούμε.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
