Σε έναν όροφο φωτισμένο με τεχνητό φως, ανάμεσα σε σειρές από υπολογιστές που δεν σβήνουν ποτέ, άνθρωποι δεν φεύγουν. Δεν ξεκουράζονται. Δεν βλέπουν τα παιδιά τους. Δεν κοιμούνται σε κρεβάτια, αλλά στο πάτωμα, ανάμεσα σε φορτιστές και σακούλες με στιγμιαίο φαγητό. Όχι γιατί το θέλουν. Όχι γιατί πληρώνονται παραπάνω. Επειδή έτσι απαιτεί η στρατηγική της επιτάχυνσης. Και στην Alibaba, όλα αυτά δεν είναι σενάριο επιστημονικής δυστοπίας. Είναι η πραγματικότητα.
Ο Τζο Τσάι, πρόεδρος της μεγαλύτερης πλατφόρμας ηλεκτρονικού εμπορίου στον κόσμο, το δήλωσε απερίφραστα στο VivaTech του Παρισιού: «Όχι άδειες φέτος για την ομάδα AI. Κοιμόμαστε στο γραφείο. Ο χρόνος είναι πολύτιμος». Οι μηχανικοί της τεχνητής νοημοσύνης έμειναν στα γραφεία τους. Και κοιμήθηκαν εκεί. Όχι για λόγους φιλοδοξίας. Για να μη μείνει πίσω ο όμιλος στον ανταγωνισμό. Η ταχύτητα έγινε θρησκεία. Και ο άνθρωπος, υλικό αναλώσιμο. Και, ναι, αυτό είναι αλήθεια. Όπως αλήθεια είναι ότι στις μέρες της σεληνιακής πρωτοχρονιάς, όταν η υπόλοιπη Κίνα μαγείρευε ντάμπλινγκ και μοιραζόταν το φαγητό με τις γιαγιάδες, οι μηχανικοί της Alibaba έβαζαν ρολόι το sleeping bag δίπλα στο laptop. Όχι επειδή το ζήτησαν, επειδή “αποφάσισαν” μόνοι τους να μείνουν, κατά τον Τσάι. Μόνο που κάτι δεν πάει καλά με αποφάσεις που μυρίζουν μισή ελευθερία και δύο τόνους πίεση. Και δεν βρέθηκαν δημοσιογράφοι, στελέχη, σύλλογοι και συνδικάτα, φορείς και θεσμοί να πούνε «Λάο -κύριε δηλαδή- Τζο Τσάι, τι λες χωρίς να ντρέπεσαι;». Μα, καλώς ήρθατε στον θαυμαστό καινούριο κόσμο του εξαντλημένου, ευφυούς, εταιρικά εγκλωβισμένου εργαζόμενου. Και όχι, δεν είναι καθόλου κινέζικη υπόθεση μόνο.
Death by overwork, ή πεθαίνοντας από την πολύ δουλειά
Στην Ιαπωνία, η λέξη «karōshi» , καρόσι, σημαίνει «θάνατος από υπερκόπωση». Δεν είναι σχήμα λόγου, αλλα νομικός όρος. Και η ύπαρξή του αποτυπώνει ένα σύστημα εργασίας που σπρώχνει ανθρώπους έξω από τα όρια τους, στη ψυχολογική κατάρρευση, στο έμφραγμα, ακόμα και στην αυτοκτονία. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Τόκιο, το 23% των Ιαπώνων εργαζομένων κάνουν τακτικά πάνω από 80 ώρες υπερωρία το μήνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει, ήδη, αναγνωρίσει την εξουθένωση από την εργασία ως ιατρική κατάσταση και σύμφωνα με κοινή μελέτη του, με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας περισσότεροι από 745.000 άνθρωποι παγκοσμίως πεθαίνουν κάθε χρόνο από εγκεφαλικά και καρδιοπάθειες που σχετίζονται άμεσα με την υπερεργασία. Στη Κίνα, ναι, οι «996» ώρες, από τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ, έξι μέρες τη βδομάδα, δεν είναι ιστορίες τρόμου. Είναι καθημερινότητα για εταιρείες όπως η Huawei, η JD.com, και φυσικά η Alibaba. Αντιδράσεις υπήρξαν. Το 2021, η κινεζική κυβέρνηση δήλωσε πως η πρακτική 996 είναι παράνομη, αλλά στην πράξη, τα γραφεία παραμένουν γεμάτα, ακόμα και όλο το βράδυ.
Οι καινοτομίες, δεν αγαπούν τους εργαζόμενους
Ο Γκαίτε έβαλε τον Φάουστ να πουλήσει την ψυχή του για γνώση. Εμείς, απλώς την εκμισθώνουμε για ένα deadline. Όπως είχε πει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, «η πρόοδος είναι ο καμβάς της ανασφάλειας» αλλά κατά όπως φαίνεται οι εργαζόμενοι της Alibaba και όχι μόνο, είναι τα πινέλα και τα χρώματα σε επίπεδο λιωσίματος. Η ιερή αγελάδα της καινοτομίας και ειδικά της AI, έχει γίνει το απόλυτο άλλοθι για την παραβίαση κάθε ορίου. Ο “σκοπός αγιάζει τα μέσα”, αρκεί τα μέσα να δουλεύουν 14 ώρες, να κοιμούνται στο χαλί και να μην έχουν τίποτα άλλο στη ζωή τους. Η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται ραγδαία. Παγκοσμίως, οι επενδύσεις σε τεχνητή νοημοσύνη άγγιξαν τα 131,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, σημειώνοντας άνοδο 52% σε σχέση με το 2023. Η Goldman Sachs εκτιμά ότι το ποσό αυτό μπορεί να φτάσει τα 200 δισεκατομμύρια έως το 2025. Η πίεση για κυριαρχία σε αυτό το πεδίο είναι τεράστια. Εταιρείες όπως η Amazon και η Google, σύμφωνα με αναφορά του Harvard Business Review, έχουν επιβάλει σφιχτά deadlines, ακυρώσει άδειες και αναγκάσει ομάδες να δουλεύουν σε “crunch mode” για μήνες, ειδικά σε πρότζεκτ AI και cloud. Η Μeta απέλυσε πάνω από 21.000 υπαλλήλους μέσα στο 2023, αλλά σε πολλούς από όσους έμειναν ζητήθηκε να «συσφίξουν το πρόγραμμα» και να δείξουν «τεχνολογική ωριμότητα», που, μεταξύ μας, συνήθως σημαίνει να πεις αντίο στη ζωή σου έξω από τη δουλειά. Μια μελέτη του Gallup, το 2024, ανάμεσα σε 145 χώρες, έδειξε, πως μόνο το 23% των εργαζομένων δηλώνει «engaged» με τη δουλειά του. Το υπόλοιπο 77% είτε έχει αποσυνδεθεί, είτε έχει πάθει burnout, με το δεύτερο να αυξάνεται, ειδικά στον τομέα της τεχνολογίας.
Amazon, Temu, Shein: φάμπρικες του 21ου αιώνα με σύγχρονα κλικ
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στις εταιρείες τεχνολογίας. Ολόκληρα επιχειρηματικά οικοσυστήματα, από τα logistics μέχρι τη γρήγορη μόδα, έχουν δοκιμάσει ή ακόμα εφαρμόζουν πολιτικές, που αγγίζουν τα όρια του απάνθρωπου και της εργασιακής κακοποίησης. Στην Amazon, έχουν καταγραφεί περιπτώσεις εργαζομένων σε αποθήκες, που υποχρεώνονταν να ουρούν σε μπουκάλια για να μη χάνουν λεπτά από την αλυσίδα παραγωγής. Δεν είναι μύθος, αλλά ντοκουμέντο, που επιβεβαιώθηκε από το Vice και το The Intercept. Η πίεση για ταχύτητα και ρυθμό έχει γίνει μηχανισμός τιμωρίας. Στην Temu και τη Shein, τις δύο κινεζικές πλατφόρμες που έχουν μετατρέψει τη fast fashion σε ψηφιακό εθισμό, οργανώσεις εργατικών δικαιωμάτων, όπως η Public Eye και η China Labour Bulletin, έχουν καταγράψει μαρτυρίες για εξαντλητικά ωράρια, χωρίς ρεπό, με μεροκάματα κατώτερα του νόμιμου και χωρίς συμβάσεις. Όταν πουλάς μπλουζάκια με 2 ευρώ, κάποιος τα ράβει για λιγότερο. Ο ανταγωνισμός και η λογική του “χτυπάμε την τιμή με κάθε κόστος” δεν οδηγεί απλώς σε απολύσεις, αλλά οδηγεί σε ακρότητες εις βάρος εκείνων που εργάζονται όχι για να πλουτίσουν, αλλά για να πληρώσουν το ενοίκιο, το φαγητό, το φως.
Tesla, SpaceX: με μετανάστες χωρίς χαρτιά και στοιχειώδη εργασιακά δικαιώματα
Ούτε οι εταιρείες του πολιτικά ενεργού και με άποψη για όλα Έλον Μασκ μένουν έξω από τη μεγάλη λίστα. Στην Tesla, έχουν καταγραφεί καταγγελίες για συνθήκες εργασίας χωρίς διαλείμματα, απλήρωτες υπερωρίες, διακρίσεις και παρενόχληση, τόσο στα εργοστάσια στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Στη μονάδα στη Γερμανία, εργαζόμενοι δηλώνουν ότι δεν έχουν, ούτε χρόνο να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα, ενώ καταγγελίες για ατυχήματα, πίεση και μη ασφαλείς πρακτικές φτάνουν μέχρι το National Labor Relations Board. Στη SpaceX, υπήρξαν απολύσεις μετά από παράπονα εργαζομένων για τις συνθήκες υγιεινής και προσβλητική συμπεριφορά, ενώ σε έργα υποδομής και κατασκευών για τις δύο εταιρείες έχουν καταγραφεί περιπτώσεις μεταναστών χωρίς χαρτιά που δούλευαν χωρίς προστασία, ασφάλεια ή χορήγηση βασικών δικαιωμάτων. Η καινοτομία ανεβαίνει ψηλά, αλλά πολλοί από εκείνους που τη στηρίζουν, δεν κοιτάζουν ποτέ τον ουρανό. Δουλεύουν σκυφτοί, σιωπηλοί, μέσα σε έναν κόσμο που τους θέλει να είναι ταχύτητα, αλλά όχι πρόσωπα.
Foxconn: βάζοντας δίχτυ για να κρατήσει μέσα τους ανθρώπους
Και η εργασιακή κακοποίηση, μπορούμε να πούμε, δεν τελειώνει εκεί. Στην περίπτωση της Foxconn, της τεράστιας κινεζικής βιομηχανίας, που κατασκευάζει iPhones για την Apple, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στα εργοστάσια της είχαν προκαλέσει κύμα αυτοκτονιών εργαζομένων το 2010, με αποτέλεσμα η εταιρεία να εγκαταστήσει προστατευτικά δίχτυα στα κτίρια για να προλαμβάνει τις πτώσεις. Όχι να λύνει το πρόβλημα. Να το μαζεύει. Η Foxconn υποσχέθηκε τότε μεταρρυθμίσεις, ωστόσο δημοσιεύματα της Wall Street Journal και της Washington Post μέχρι και το 2022 περιγράφουν συνθήκες πίεσης, έλλειψης προσωπικού, και δουλειάς σε απομόνωση με ελλιπή σίτιση, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του lockdown λόγω COVID-19. Στην Ινδία, εργαζόμενοι στην παραγωγή για μεγάλες πολυεθνικές τροφίμων και ποτών έχουν καταγγείλει πρακτικές εκφοβισμού, στέρηση διαλειμμάτων και μη πληρωμένων υπερωριών. Στη Γουατεμάλα, εργάτριες που ράβουν για λογαριασμό αμερικανικών αλυσίδων όπως η Gap και η Walmart έχουν υποβληθεί σε τεστ εγκυμοσύνης πριν προσληφθούν. Αν είσαι έγκυος, δεν έχει δουλειά. Αυτό το επιβεβαιώνει μεταξύ άλλων η έκθεση της Human Rights Watch το 2023.
FedEx, UPS, France Télécom: η παγκόσμια γεωγραφία της εργασιακής κατάρρευσης
Ο παγκόσμιος χάρτης της εκμετάλλευσης δεν έχει ήπειρο εκτός παιχνιδιού, ούτε υπάρχει κλάδος αθώος. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, εταιρείες παράδοσης όπως η FedEx και η UPS έχουν δεχθεί επανειλημμένες αγωγές από οδηγούς που καταγγέλλουν συνθήκες εργασίας χωρίς επαρκή διάλειμμα και χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτα, ιδιαίτερα σε περιόδους αιχμής όπως η Black Friday. Το 2021, σύμφωνα με το ProPublica, εργαζόμενοι σε αποθήκες της FedEx στην Καλιφόρνια είχαν λιποθυμήσει από τη ζέστη, ενώ η διοίκηση ζητούσε επιτάχυνση. Γιατί όταν η παραγωγή πέφτει, η εταιρεία θυμάται πόσο ακριβός είναι ο χρόνος. Ο άνθρωπος, όχι τόσο. Ούτε η Ευρώπη μένει εκτός. Στη Γαλλία, η France Télécom, μετέπειτα Orange, είχε βρεθεί στο επίκεντρο σκανδάλου τη δεκαετία του 2000, όταν δεκάδες εργαζόμενοι αυτοκτόνησαν μέσα σε τρία χρόνια, αφήνοντας πίσω τους επιστολές που περιέγραφαν ένα περιβάλλον πίεσης, ταπείνωσης και ψυχολογικής εξόντωσης. Το 2019, ανώτατα στελέχη της εταιρείας καταδικάστηκαν για ηθική παρενόχληση και η υπόθεση χαρακτηρίστηκε από τα γαλλικά δικαστήρια ως συλλογικό οργανωμένο σχέδιο εξώθησης σε παραίτηση. Πίσω από τα gigabytes, το σύστημα ραγίζει.
Εργασία δε σημαίνει υποταγή
Δεν υπάρχει στρατηγική εταιρικής ανάπτυξης που να μην περνά, κάποια στιγμή, πάνω από την πλάτη κάποιου που δεν φαίνεται στη φωτογραφία του ετήσιου report. Όπως έγραψε ο νομπελίστας νοτιοαφρικανός συγγραφέας Τζ. Μ. Κούτσι, η φρίκη δεν συμβαίνει πάντα σε κραυγές και μερικές φορές, η φρίκη μοιάζει να είναι ψίθυρος με υπογραφή κάτω δεξιά στο excel. Η εργασία είναι αγαθό, αλλά ο τρόπος που ορίζεται από τους παντοδύναμους πολυεθνικούς, εταιρικούς γίγαντες είναι καταδίκη και κακοποίηση. Εκείνοι πλουτίζουν με αμύθητα ποσά, που δεν χωρά ο νους, και οι άλλοι, που χτίζουν το κέρδος τους με ιδρώτα, σιωπή και εξάντληση, παλεύουν να πληρώσουν ενοίκιο, να φάνε και να σταθούν όρθιοι μέχρι την επόμενη βάρδια.
Δεν υπάρχει καμία ισορροπία σ’ αυτή τη συναλλαγή. Καμία δικαιολογία για το χάσμα ανάμεσα στον θρίαμβο του μετόχου και στην αγωνία του ανθρώπου που τρέχει στην αποθήκη. Κι όσο η επιβίωση βαφτίζεται “ευκαιρία”, τόσο πιο βαρύς γίνεται ο ήχος της επιτυχίας. Και τόσο πιο αόρατοι αυτοί που την κουβαλούν.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
