Στην Ελλάδα του 2025, το να έχει κανείς ένα προσιτό και αξιοπρεπές σπίτι δεν είναι πια δεδομένο. Είναι, για όλο και περισσότερους, μια πολυτέλεια.
Η στεγαστική κρίση έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο σκληρούς και πολύπλοκους γρίφους της εποχής, πιέζοντας έντονα κυρίως τα νέα ζευγάρια, τα φτωχότερα νοικοκυριά και τους νέους εργαζόμενους στις πόλεις.
Ο αριθμός των κατοικιών που λείπουν από την αγορά υπολογίζεται σήμερα στις 180.000. Την ίδια στιγμή, περισσότερες από 2 εκατομμύρια κατοικίες στη χώρα παραμένουν κενές ή αναξιοποίητες, δύο παράλληλες πραγματικότητες που συνθέτουν ένα κοινωνικό παράδοξο.
Από τη μια, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αναζητούν στέγη και αδυνατούν να ανταποκριθούν στο κόστος κι από την άλλη υπάρχει μια τεράστια ποσότητα ακινήτων που μένουν εκτός αγοράς.
Όταν το ενοίκιο εξαφανίζει τον μισθό
Ενδεικτικά της ασφυκτικής πίεσης που έχει δημιουργηθεί είναι τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας της Eurostat, σύμφωνα με τα οποία η Ελλάδα έχει το υψηλότερο κόστος στέγασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με το εισόδημα.
Ειδικότερα, το μέσο νοικοκυριό αναγκάζεται να ξοδεύει το 35,5% του διαθέσιμου εισοδήματός του μόνο για στέγαση, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 19,2%, ενώ για τα φτωχότερα νοικοκυριά, το ποσοστό αυτό εκτοξεύεται έως και τα δύο τρίτα του εισοδήματος.
Η κρίση δεν αγγίζει μόνο τις τσέπες των ανθρώπων αλλά και τη δομή της κοινωνίας μας. Νέοι που μένουν με τους γονείς τους ως τα 35, οικογένειες που στριμώχνονται σε μικρά διαμερίσματα χωρίς θέρμανση, και άνθρωποι που δεν κάνουν σχέδια για το μέλλον γιατί… δεν έχουν πού να το ζήσουν.
Τι λένε τα στοιχεία για το έλλειμμα
Μία από τις πιο σοβαρές αποτιμήσεις της κατάστασης έρχεται από την Τράπεζα Πειραιώς, η οποία υπολόγισε ότι λείπουν περίπου 180.000 κατοικίες από την αγορά. Ο λόγος για αυτή την έλλειψη είναι σύνθετος και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη λιγοστή οικοδομική δραστηριότητα για πάνω από μία δεκαετία, την άνθηση της βραχυχρόνιας μίσθωσης τύπου Airbnb και την αύξηση της ζήτησης λόγω της δημιουργίας περισσότερων νοικοκυριών.
Η ίδια μελέτη εκτιμά ότι, αν κατασκευάζονται 35.000 νέες κατοικίες τον χρόνο, τότε το έλλειμμα μπορεί να καλυφθεί σε περίπου 5 χρόνια, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα αλλάξει τίποτα προς το χειρότερο και ότι θα αρθούν όλα τα εμπόδια.
Τα εμπόδια στην πράξη
Εδώ όμως ξεκινά το δύσκολο κομμάτι. Τα διαθέσιμα ακίνητα που υπάρχουν σήμερα και θα μπορούσαν να ανακουφίσουν την αγορά δεν είναι άμεσα αξιοποιήσιμα.
Πολλά βρίσκονται σε παλιές πολυκατοικίες, είναι σε κακή κατάσταση ή έχουν μπλέξει σε νομικές εκκρεμότητες όπως σχολάζουσες κληρονομιές (4.500 τον αριθμό) ή μπλοκαρισμένα ακίνητα σε χαρτοφυλάκια Servicers (περίπου 25.000).
Επίσης, πάνω από 75.000 ακίνητα ανήκουν στο Δημόσιο ή σε ιδρύματα και παραμένουν αδρανή, χωρίς σχέδιο αξιοποίησης, ενώ δεν υπάρχει ούτε καν ξεκάθαρη εικόνα για το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους σε αρκετές περιπτώσεις.
Την ίδια ώρα, το φαινόμενο της Airbnb έχει «τραβήξει» 208.000 κατοικίες από τη μακροχρόνια μίσθωση, πιέζοντας περαιτέρω τις τιμές στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Οι κινήσεις της πολιτείας
Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει μία σειρά από μέτρα, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής για την αύξηση της προσφοράς κατοικιών.
Τα βασικά εργαλεία αυτής της προσπάθειας περιλαμβάνουν προγράμματα όπως το «Σπίτι Μου Ι & ΙΙ», που προσφέρουν χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια για πρώτη κατοικία, το πρόγραμμα «Ανακαινίζω – Νοικιάζω», που επιδοτεί την ανακαίνιση αδρανών κατοικιών για να βγουν ξανά στην αγορά, την επιστροφή ενοικίου στους ενοικιαστές υπό προϋποθέσεις και την επιδότηση φοιτητικής στέγης, με ενίσχυση έως και 2.500 ευρώ.
Ταυτόχρονα, επιχειρείται η διάθεση 25.000 ακινήτων από τους Servicers, με νομοθετική παρέμβαση ώστε να λυθούν τα νομικά και πολεοδομικά εμπόδια.
Η πιο φιλόδοξη πρωτοβουλία πάντως αφορά στην κοινωνική αντιπαροχή. Πρόκειται για ένα σχήμα στο οποίο ιδιώτες θα χτίζουν κατοικίες σε ακίνητα του Δημοσίου, και το 30% αυτών των σπιτιών θα προορίζεται για κοινωνική στέγαση, ενώ το υπόλοιπο 70% θα διατίθεται στην ελεύθερη αγορά.
Ο πρώτος διαγωνισμός για 1.000 ακίνητα αναμένεται το επόμενο διάστημα, με στόχο να προκύψουν 10.000 νέες κατοικίες, ενώ, μακροπρόθεσμα, ο σχεδιασμός κάνει λόγο για έως και 30.000 σπίτια.
Κίνητρα και προτάσεις για άνοιγμα της αγοράς
Ορισμένες προτάσεις που έχουν πέσει στο τραπέζι εστιάζουν στο άνοιγμα των κλειστών διαμερισμάτων μέσα από φορολογικά κίνητρα, όπως η απαλλαγή από τον φόρο εισοδήματος για όσους ενοικιάσουν αδρανή ακίνητα για τουλάχιστον τρία χρόνια.
Παράλληλα, επαγγελματίες του κλάδου της οικοδομής επισημαίνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα σπίτια που υπάρχουν, αλλά και εκείνα που δεν χτίζονται, λόγω αβεβαιότητας για το καθεστώς των οικοδομικών αδειών. Η αγορά περιμένει ακόμα την έκδοση προεδρικού διατάγματος που θα ξεκαθαρίσει το τοπίο.
Άλλες εισηγήσεις επικεντρώνονται στην ανάγκη για κεντρική στρατηγική και ενιαία καταγραφή του αποθέματος ακινήτων, μια πρόταση που περιλαμβάνεται και στις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς την Ελλάδα.
Έχουν φανεί αποτελέσματα;
Αν και η κυβέρνηση προβάλλει ως προτεραιότητα το ζήτημα της στέγασης, μέχρι στιγμής τα μέτρα δεν έχουν φέρει ουσιαστική ανακούφιση. Τα ενοίκια συνεχίζουν να ανεβαίνουν, οι αγοραπωλησίες περιορίζονται σε ανώτερες εισοδηματικές ομάδες και η ζήτηση για φθηνή, αξιοπρεπή κατοικία παραμένει ασφυκτικά υψηλή.
Η ψηφιακή πλατφόρμα stegasi.gov.gr παρουσιάστηκε πρόσφατα ως εργαλείο συγκέντρωσης όλων των δράσεων, επιδοτήσεων και προγραμμάτων στέγασης.
Αν και η ιδέα είναι σωστή, η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων θα κριθεί στο πεδίο και κυρίως στο αν θα μειωθεί το κόστος στέγασης, αν θα αυξηθεί η προσφορά, και, στο τέλος της ημέρας, αν θα αλλάξει η καθημερινότητα των ανθρώπων που σήμερα νιώθουν ότι δουλεύουν μόνο για να πληρώνουν νοίκι.
Αρκούν πέντε χρόνια για την κάλυψη του κενού;
Το αισιόδοξο σενάριο λέει ότι το στεγαστικό κενό των 180.000 κατοικιών μπορεί να καλυφθεί σε πέντε χρόνια. Όμως, αυτό προϋποθέτει ότι θα κατασκευάζονται συνεχώς 35.000 σπίτια τον χρόνο, ότι οι παρεμβάσεις θα «ξεκλειδώσουν» τα μπλοκαρισμένα ακίνητα και ότι η ζήτηση δεν θα αυξηθεί περαιτέρω.
Η λύση για το στεγαστικό είναι πολυσύνθετη
Προς το παρόν, η τάση δείχνει πως το πρόβλημα παραμένει ενεργό και βαθύ. Και όσο η στέγαση παραμένει τόσο ακριβή για τον μέσο πολίτη, καμία στατιστική πρόβλεψη δεν μπορεί να μεταφραστεί σε πραγματική ανακούφιση χωρίς ριζικές αλλαγές.
Αυτό που χρειάζεται δεν είναι άλλη μία λίστα μέτρων, αλλά συντονισμένη πολιτική βούληση, κοινωνική στόχευση και συστημική λύση. Γιατί η στέγαση δεν είναι προνόμιο αλλά δικαίωμα.
Και, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, είναι ένα δικαίωμα που πολλοί απλώς δεν μπορούν να ασκήσουν.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
