Ο Ιούλιος του 2023 καταγράφηκε ως ο θερμότερος μήνας στην ιστορία της ανθρωπότητας και μέση παγκόσμια θερμοκρασία άγγιξε τους 16,95 °C, σπάζοντας όλα τα προηγούμενα ρεκόρ. Μα, όλα τα καλοκαιρία μας είναι πια ασφυκτικά ζεστά, απάνθρωπα καυτά και ανυπόφορα έντονα. Και έχουν κόστος. Ανυπολόγιστα οδυνηρό…
Στη Μεσόγειο, οι ημέρες με θερμοκρασίες πάνω από 40 °C έχουν τριπλασιαστεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, ενώ μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις βρέθηκαν για εβδομάδες αντιμέτωπες με θερμικά κύματα που έφτασαν στα όρια τις αντοχές των ανθρώπων. Η χρήση των AC είναι πια απαραίτητη, αλλά με δραματικές επιπτώσεις στη κατανάλωση ενέργειας, στην αύξηση των εκπομπών ρύπων και στην ένταση του φαινομένου του αστικού θερμικού νησιού, ή αλλιώς στη θερμική επιβάρυνση των πόλεων. Αυτές, οι μεγάλες πόλεις, οι πνιγμένες στο μπετόν, την άσφαλτο, τα τσιμεντένια υλικά, με εξαθλιωμένα, λερά, θλιβερά πάρκα και ασθενικά δεντράκια σε πάλη επιβίωσης γίνονται θάλαμοι αερίων για τους κατοίκους, που ούτε τις νύχτες δεν ανακουφίζονται πια, μιας και οι θερμοκρασίες παραμένουν υψηλές, απ τη θερμότητα που παγιδεύεται στο τσιμέντο.. Έτσι μόνο τον Ιούνιο και τον –Ιούλιος του 2025, η κλιματική αλλαγή κόστισε περίπου 1.500 ζωές, τριπλασιάζοντας τους θανάτους από τον καύσωνα. Ακόμα και αν οι άνθρωποι ζουν στα προάστια, όπου οι θερμοκρασία είναι 3 με 5 °C χαμηλότερη από ότι στο κέντρο των πόλεων, ο καύσωνες δεν αντέχονται και αυτή η νέα θερμική κανονικότητα επαναπρογραμματίζει τη ζωή, την εργασία, την υγεία και το ίδιο το σώμα για όλους μας.
Η θερμότητα αλλάζει τη βιολογία μας
Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες έχει αποδειχθεί ότι επιβαρύνει τον οργανισμό σε κυτταρικό επίπεδο. Μελέτη του Nature Climate Change το 2022, που ανέλυσε δεδομένα από 25 χιλιάδες άτομα σε περίοδο 15 ετών, έδειξε ότι η συχνή έκθεση σε καύσωνες σχετίζεται με επιτάχυνση της βιολογικής γήρανσης. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τέσσερα θερμικά κύματα μέσα σε δύο χρόνια αρκούν για να αυξήσουν τη βιολογική ηλικία κατά 33 ημέρες για εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους, ενώ στον γενικό πληθυσμό η επίδραση αντιστοιχεί σε περίπου 9 ημέρες. Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, η συνεχής θερμική καταπόνηση εξαντλεί τον οργανισμό, αυξάνει το οξειδωτικό στρες και επιταχύνει τη φθορά των κυττάρων, σαν να γερνά το σώμα, δηλαδή, πριν την ώρα του. Οι κυτταρικοί ιστοί των ανθρώπων έχουν ταχύτερη φθορά και αυξημένο κίνδυνο χρόνιων ασθενειών. Γερνάμε από ζέστη.
Καυτές ανάσες
Η κλιματική κρίση δεν επιβαρύνει μόνο τη θερμοκρασία του σώματος αλλά και την ποιότητα του αέρα. Οι καύσωνες ενισχύουν τον σχηματισμό όζοντος στα χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας, αυξάνουν τα αιωρούμενα σωματίδια και παρατείνουν την περίοδο γύρης. Το αποτέλεσμα είναι περισσότεροι ερεθισμοί του αναπνευστικού συστήματος, αύξηση των περιστατικών άσθματος και αλλεργιών, αλλά και υψηλότερος κίνδυνος εμφάνισης χρόνιων πνευμονοπαθειών. Σύμφωνα με δημοσίευση στο European Respiratory Journal, κάθε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά έναν βαθμό Κελσίου συνδέεται με 8 % αύξηση των περιστατικών αναπνευστικής δυσφορίας στις πόλεις. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αναφέρει ότι η θνησιμότητα των ατόμων άνω των 65 ετών λόγω θερμότητας αυξήθηκε κατά 85 % από το 2000 έως το 2021. Παράλληλα, σχεδόν 489 χιλιάδες θάνατοι ετησίως αποδίδονται σε ακραία θερμικά φαινόμενα, με το 45 % αυτών να καταγράφεται στην Ασία και το 36 % στην Ευρώπη.
Το μεγάλο ανθρώπινο κόστος
Τα καλοκαίρια, αντί για ευχαρίστηση και εξωστρέφεια, αρχίσαν να φέρνουν απειλή και κίνδυνο. Μόνο από τον καύσωνα του 2022, η Ευρώπη θρήνησε 61.672 θανάτους από τα ακραία θερμικά κύματα, σύμφωνα με το European Centre for Disease Prevention and Control. Μα το καταστροφικό φαινόμενο είχε αρχίσει πιο νωρίς και το καλοκαίρι του 2003, άφησε πίσω του 70.000 νεκρούς. Για το το 2025, οι πρώτες εκτιμήσεις δείχνουν ότι ο πρόσφατος καύσωνας στη νότια Ευρώπη στοίχισε περίπου 2.300 ζωές, αριθμός τριπλάσιος από αυτόν που θα αναμενόταν χωρίς την ανθρωπογενή υπερθέρμανση, σύμφωνα με το World Weather Attribution. Η θερμότητα έχει εξελιχθεί σε αόρατο δολοφόνο. Δεν σκοτώνει θεαματικά, δεν ακούγονται πολεμικές σειρήνες, αλλά συνεχίζει σιωπηλά, χρόνο με τον χρόνο να διαβρώνει τα πιο όμορφα παλιά, μέρη του κόσμου. Η κλιματική κρίση δεν είναι πια απειλή του μέλλοντος, απ αυτές που βλέπουμε σε μεταποκαλυπτικές ταινίες, όπου η έρημος καταπίνει τον κόσμο και η ξηρασία εξαφανίζει τη ζωή και οι άνθρωποι μάχονται για κάθε σταγόνα πόσιμου νερού. Εκείνες οι ζοφερές εικόνες των σκοτεινών υπερπαραγωγών σα προφήτες φωνάζουν στην έρημο, για έναν πλανήτης κατεστραμμένο από υπερπληθυσμό, υπερθέρμανση και λειψυδρία, με τη σπανιότητα των φυσικών πόρων να οδηγεί σε κοινωνική κατάρρευση. Και αν μας μοιάζουν φανταστικές και κάπου σε ένα μακρινό μέλλον, τα καλοκαίρια δείχνουν πως είναι ήδη, εδώ, μαζί μας, στους δρόμους των πόλεων και στα σώματά μας τα ίδια.
Οικοσυστήματα σε ασφυξία
Οι καύσωνες δεν πλήττουν μόνο τον άνθρωπο, αλλά στραγγαλίζουν τα οικοσυστήματα που συντηρούν τη ζωή στη Γη. Ο πλανήτης ξεραίνεται, τα δάση καίγονται, οι θάλασσες θερμαίνονται και η ισορροπία που τον διατήρησε κατοικήσιμο για χιλιάδες χρόνια αργοπεθαίνει μπροστά στα μάτια μας και με ευθύνη μας. Η απώλεια βιοποικιλότητας επιταχύνεται με ρυθμούς που κάποτε, έμοιαζαν αδιανόητοι. Το Διακυβερνητικό Επιστημονικό Σώμα για τη Βιοποικιλότητα και τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες, το IPBES, προειδοποιεί ότι ένα εκατομμύριο είδη φυτών και ζώων κινδυνεύουν με εξαφάνιση τις επόμενες δεκαετίες, αν δεν ανακοπεί η κλιματική και περιβαλλοντική καταστροφή. Κάθε χαμένη μέλισσα, κάθε κατεστραμμένος υγρότοπος, κάθε αποδεκατισμένο δάσος αφαιρεί από τον πλανήτη μια κρίσιμη άμυνα απέναντι στη ζέστη, στη ρύπανση, στη φτώχεια. Η ερημοποίηση απλώνεται μεθοδικά και ύπουλα σε όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις. Περιοχές, που κάποτε παρήγαν τροφή, γίνονται άγονες εκτάσεις και οι άνθρωποι που τις κατοικούν αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η διαθεσιμότητα νερού αλλάζει δραματικά. Κάποια μέρη βυθίζονται σε ξηρασία, άλλα πνίγονται από ακραίες βροχοπτώσεις. Η επικονίαση, η απαραίτητη διαδικασία, που επιτρέπει στα φυτά να αναπαράγονται και μας δίνει τροφή, έχει, ήδη, διαταραχτεί με ανυπολόγιστο κόστος . Καθώς τα έντομα και οι επικονιαστές εξαφανίζονται, οι γεωργικές αποδόσεις μειώνονται και η διατροφική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων κινδυνεύει. Και μέσα σε αυτόν τον φαύλο κύκλο, η απώλεια βλάστησης σημαίνει λιγότερη φυσική σκιά, λιγότερη εξάτμιση, λιγότερη δροσιά. Όσο υποχωρεί η βιοποικιλότητα, τόσο μειώνεται η ικανότητα του πλανήτη να αυτορρυθμίζει το κλίμα και να μας προστατεύει από τις συνέπειες της υπερθέρμανσης. Δεν είναι απλώς ότι χάνουμε σπάνια είδη και πολύτιμα τοπία. Χάνουμε τα φυσικά συστήματα που καθαρίζουν τον αέρα μας, ψύχουν τα ποτάμια μας, σταθεροποιούν τις βροχές και μας επιτρέπουν να ζούμε. Ο πλανήτης ασφυκτιά και μας κάνει, ό,τι του κάνουμε με κάθε πληγή του να μας τη γυρίζει πίσω πολύ πιο οδυνηρά και με ανυπολόγιστο κόστος.
Το ανθρώπινο σώμα στην ταξικότητα της ζέστης
Η κλιματική κρίση δεν επηρεάζει όλους το ίδιο. Το σώμα γίνεται το πεδίο όπου συναντώνται η φύση, η κοινωνία και η αδικία. Οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί υποφέρουν περισσότερο, όχι γιατί η θερμότητα τους βρίσκει απροετοίμαστους αλλά γιατί το κοινωνικό και οικονομικό τους πλαίσιο δεν τους επιτρέπει να προστατευτούν. Οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα έχουν συχνά περιορισμένη πρόσβαση σε κλιματισμό, σε ποιοτική περίθαλψη και σε δροσερούς χώρους που θα μπορούσαν να τους προστατεύσουν. Πολλοί εργάζονται σε επαγγέλματα που απαιτούν συνεχή έκθεση στον καυτό ήλιο. Αγρότες που καλλιεργούν τη γη, εργάτες σε οικοδομές, διανομείς που διασχίζουν τις πόλεις με ποδήλατα και μηχανάκια, άνθρωποι που δουλεύουν σε εργοτάξια, ορυχεία και θερμοκήπια. Όλοι αυτοί πληρώνουν το υψηλότερο τίμημα, συχνά αθόρυβα, χωρίς να καταγράφονται στα πρωτοσέλιδα. Η θερμική καταπόνηση δεν είναι απλώς μια ενόχληση. Είναι ένας παράγοντας που εξαντλεί τη σωματική αντοχή, μειώνει την παραγωγικότητα και αυξάνει τον κίνδυνο ασθενειών και θανάτου. Η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί ότι μέχρι το 2030 η απώλεια παραγωγικότητας λόγω ακραίων θερμοκρασιών θα κοστίζει στην παγκόσμια οικονομία περίπου 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο. Πίσω από αυτόν τον αριθμό κρύβονται αμέτρητες ιστορίες εργαζομένων που δεν θα μπορέσουν να εργαστούν με την ίδια ένταση, οικογενειών που θα χάσουν εισοδήματα και κοινοτήτων που θα βυθιστούν ακόμη περισσότερο στη φτώχεια. Το οικονομικό βάρος δεν κατανέμεται ισότιμα. Οι κοινωνικές ανισότητες βαθαίνουν καθώς οι πιο φτωχές χώρες, οι πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις και οι λιγότερο προστατευμένες κοινότητες υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες. Περιοχές με χαμηλή προσαρμοστική ικανότητα, όπως τμήματα της Αφρικής, της Νότιας Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, κινδυνεύουν να μετατραπούν σε εστίες κοινωνικής και πολιτικής αστάθειας. Η κλιματική κρίση δεν είναι ισότιμη. Οι αριθμοί μιλούν για παγκόσμια απώλεια πλούτου, αλλά πίσω από τους αριθμούς υπάρχει κάτι πιο βαθύ. Είναι η φθορά του ανθρώπινου σώματος, η αποδυνάμωση της καθημερινότητας, η σιωπηλή επιβάρυνση όσων δεν έχουν τη δύναμη να προστατευτούν. Είναι η άνιση μάχη ανάμεσα στον άνθρωπο και τη ζέστη, μια μάχη που για εκατομμύρια ανθρώπους έχει, ήδη, ξεκινήσει.
Η επιστήμη της θερμικής υγείας
Καθώς η κλιματική κρίση βαθαίνει και τα θερμικά κύματα γίνονται πιο συχνά, πιο παρατεταμένα και πιο θανατηφόρα, η ιατρική κοινότητα αναπτύσσει ένα νέο πεδίο έρευνας, τη θερμική υγεία. Πρόκειται για έναν κλάδο που συνδυάζει την ιατρική, τη φυσιολογία, τη μετεωρολογία και την πολεοδομία, με στόχο να κατανοήσει πώς επηρεάζει η υπερβολική ζέστη το ανθρώπινο σώμα και πώς μπορούμε να το προστατεύσουμε. Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα μελετούν τη λειτουργία του κυκλοφορικού, του νευρικού και του ενδοκρινικού συστήματος, αναλύουν την αφυδάτωση, το οξειδωτικό στρες, τις βλάβες στα κύτταρα και τη μακροπρόθεσμη φθορά που προκαλεί η θερμική καταπόνηση. Στόχος είναι να αναπτυχθούν πρωτόκολλα πρόληψης και εργαλεία προσαρμογής που θα σώσουν ζωές. Παράλληλα, οι επιστήμονες προειδοποιούν τους πολίτες για πρακτικές αλλαγές στην καθημερινότητα που μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Η σταθερή ενυδάτωση, ακόμη και πριν εμφανιστεί η δίψα, θεωρείται απαραίτητη. Η αποφυγή έκθεσης στις υψηλότερες θερμοκρασίες της ημέρας προστατεύει το σώμα από επικίνδυνη καταπόνηση. Τα ελαφριά, ανοιχτόχρωμα ρούχα βοηθούν στη θερμική ρύθμιση, ενώ τα συχνά διαλείμματα και η σκίαση είναι ζωτικής σημασίας για όσους εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα πιο ευάλωτα άτομα, όπως τα βρέφη, οι ηλικιωμένοι και όσοι πάσχουν από χρόνια νοσήματα. Η επιστήμη, όμως, δεν περιορίζεται στο ατομικό επίπεδο. Αναδεικνύει την ανάγκη για ανασχεδιασμό των κατοικιών με φυσικό αερισμό, θερμομονωτικά υλικά και χρήση ψυχρών επιφανειών, ενώ προτείνει την αστική αναδάσωση και τη δημιουργία χώρων πρασίνου που μειώνουν τις θερμοκρασίες στις πόλεις. Στο μεταξύ, μεγάλες επιστημονικές οργανώσεις, όπως η NASA, προειδοποιούν ότι η αύξηση των καυσώνων δεν επηρεάζει μόνο τις υποδομές των τόπων όπου ζούμε αλλά και την ανθρώπινη υγεία σε βάθος χρόνου. Δεν πρόκειται πλέον για ένα περιστασιακό καλοκαίρι με ακραία θερμοκρασία αλλά για μια νέα κλιματική κανονικότητα που θέτει το σώμα μας σε διαρκή δοκιμασία.
Η θερμική υγεία έρχεται να απαντήσει σε ένα θεμελιώδες ερώτημα της εποχής μας. Πώς θα επιβιώσουμε σε έναν πλανήτη που θερμαίνεται γρηγορότερα απ’ όσο μπορούμε να προσαρμοστούμε!
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
