Η ψυχική υγεία, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, ήταν ένα μεγάλο ταμπού, που συνοδεύονταν από σιωπή και προκατάληψη…
…Η κοινωνική σιωπή γύρω από την κατάθλιψη, τις κρίσεις άγχους και τις διαταραχές διάθεσης αρχίσαν να συζητιούνται κανονικά, όπως οι υπόλοιπες παθήσεις, χάρη στα κοινωνικά δίκτυα. Όμως, το ίδιο ψηφιακό περιβάλλον που έδωσε φωνή και χώρο στην ευαισθητοποίηση μοιάζει να έχει μετατραπεί σε μία από τις πιο επικίνδυνες πηγές παραπληροφόρησης. Ειδικά στο πανίσχυρο TikTok, τη πλατφόρμα με τους περισσότερους ενεργούς νέους χρήστες παγκοσμίως, χιλιάδες βίντεο που παρουσιάζονται ως συμβουλευτικά σχετικά με την ψυχική υγεία διαδίδουν ανακρίβειες, αναπαράγουν στερεότυπα και οδηγούν πολλούς ανθρώπους σε λάθος δρόμους αυτοδιάγνωσης και αυτοθεραπείας.
Η επιρροή της γιγαντιαίας πλατφόρμας
Το TikTok έχει ξεπεράσει το 1,7 δισεκατομμύριο χρήστες παγκοσμίως, με περισσότερο από το 60% του κοινού του να είναι κάτω των 30 ετών, σύμφωνα με στοιχεία της Statista για το 2024. Αυτή η ηλικιακή ομάδα είναι και η πιο ευάλωτη σε ζητήματα ψυχικής υγείας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι σχεδόν το 50% όλων των ψυχικών διαταραχών εμφανίζονται για πρώτη φορά πριν από την ηλικία των 14 ετών, ενώ τα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους έχουν αυξηθεί κατά 25% παγκοσμίως από το 2020, μετά την πανδημία. Η συνάντηση αυτών των δύο πραγματικοτήτων, της πλατφόρμας με την τεράστια επιρροή στους νέους και μιας επιδημίας ψυχικών προβλημάτων, δημιουργεί το ιδανικό περιβάλλον για την εξάπλωση παραπληροφόρησης. Το hashtag #MentalHealth έχει συγκεντρώσει πάνω από 150 δισεκατομμύρια προβολές στο TikTok, με εκατομμύρια βίντεο να υπόσχονται λύσεις για θέματα όπως το άγχος, η κατάθλιψη, το burnout ή η ADHD. Το πρόβλημα είναι ότι ένα σημαντικό μέρος αυτών των βίντεο δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, ούτε προέρχεται από ειδικούς.
Η επικίνδυνη κουλτούρα της αυτοδιάγνωσης
Μία από τις πιο ανησυχητικές συνέπειες της παραπληροφόρησης στο TikTok είναι η εξάπλωση της αυτοδιάγνωσης. Έρευνα του Πανεπιστημίου του British Columbia το 2023 έδειξε ότι το 52% των χρηστών ηλικίας 16 έως 25 ετών δήλωσαν ότι «αναγνώρισαν» σε κάποιο βίντεο συμπτώματα που πίστεψαν ότι αφορούν τους ίδιους, χωρίς ποτέ να επισκεφθούν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι το 28% αυτών ανέφεραν ότι ξεκίνησαν κάποια μορφή «αυτοθεραπείας» (π.χ. συμπληρώματα, αλλαγές φαρμακευτικής αγωγής ή δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής) χωρίς ιατρική καθοδήγηση. Η αυτοδιάγνωση δεν είναι απλώς αναποτελεσματική· μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη. Συμπτώματα όπως η υπερκινητικότητα, η δυσκολία συγκέντρωσης ή οι εναλλαγές διάθεσης μπορεί να σχετίζονται με πλήθος διαταραχών ή ακόμη και σωματικών ασθενειών. Η εσφαλμένη ερμηνεία τους καθυστερεί την έγκαιρη παρέμβαση και αυξάνει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών. Η American Psychiatric Association έχει προειδοποιήσει ότι η αυτοδιάγνωση «μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερημένη θεραπεία, περιττό άγχος και εσφαλμένες επιλογές φαρμακευτικής αγωγής».
Το οικονομικό κόστος
Η παραπληροφόρηση δεν πλήττει μόνο την υγεία των χρηστών αλλά και την οικονομία των συστημάτων υγείας. Η καθυστερημένη διάγνωση και θεραπεία ψυχικών διαταραχών αυξάνει δραματικά το κόστος περίθαλψης. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι ψυχικές ασθένειες κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία πάνω από 4 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε χαμένη παραγωγικότητα, άδειες ασθενείας και δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης. Η έλλειψη έγκαιρης και επιστημονικά τεκμηριωμένης παρέμβασης αυξάνει τον μέσο χρόνο θεραπείας έως και κατά 35%, σύμφωνα με στοιχεία του Harvard School of Public Health. Από την άλλη πλευρά, η άνοδος της «αγοράς ψυχικής ευεξίας» που βασίζεται στην παραπληροφόρηση αποφέρει τεράστια κέρδη. Η αγορά εφαρμογών ψυχικής υγείας ξεπέρασε τα 6,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023, σύμφωνα με την Grand View Research, με πολλές από αυτές να μην διαθέτουν επιστημονική πιστοποίηση ή ιατρική επίβλεψη. Ολόκληρα επιχειρηματικά μοντέλα έχουν στηθεί γύρω από ψευδοθεραπείες, ανεξέλεγκτα συμπληρώματα και «γρήγορες λύσεις» που υπόσχονται ψυχολογική ευεξία σε λίγα λεπτά. Η παραπληροφόρηση δεν είναι μόνο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Είναι και μια επικερδής βιομηχανία.
Πλατφόρμες υπό πίεση
Οι ίδιες οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση για την παραπληροφόρηση γύρω από την ψυχική υγεία. Το 2023, η Επιτροπή Εμπορίου των Ηνωμένων Πολιτειών (FTC) ξεκίνησε έρευνα για το πώς το TikTok και άλλες πλατφόρμες χειρίζονται βίντεο που περιέχουν ανακριβείς ή επικίνδυνες πληροφορίες σχετικά με ψυχικές διαταραχές. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε το Ψηφιακό Νομοθετικό Πλαίσιο (Digital Services Act), το οποίο υποχρεώνει τις μεγάλες πλατφόρμες να αφαιρούν περιεχόμενο που μπορεί να βλάψει τη δημόσια υγεία ή να παραπληροφορήσει τους χρήστες. Μα, οι μηχανισμοί εποπτείας παραμένουν ατελείς. Η ταχύτητα με την οποία παράγεται και διαδίδεται το περιεχόμενο ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες ελέγχου. Επιπλέον, η αλγοριθμική προώθηση βίντεο με βάση τη δημοτικότητα σημαίνει ότι ακόμη και το πιο ακραίο ή επικίνδυνο περιεχόμενο μπορεί να φτάσει σε εκατομμύρια χρήστες μέσα σε λίγες ώρες.
Η κοινωνική διάσταση και η κρίση εμπιστοσύνης
Η κρίση παραπληροφόρησης γύρω από την ψυχική υγεία έχει και μια βαθιά κοινωνική διάσταση. Σε έναν κόσμο όπου η ψυχολογική στήριξη είναι συχνά οικονομικά απρόσιτη — με το μέσο κόστος μιας συνεδρίας ψυχοθεραπείας να ξεπερνά τα 120 δολάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες — πολλοί στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως υποκατάστατο επαγγελματικής βοήθειας. Αυτή η προσφυγή στην ψηφιακή «αυτοθεραπεία» εντείνει το χάσμα μεταξύ εκείνων που έχουν πρόσβαση σε επαγγελματικές υπηρεσίες και εκείνων που μένουν εγκλωβισμένοι σε κύκλους παραπληροφόρησης. Η εμπιστοσύνη στους ειδικούς δέχεται ισχυρό πλήγμα. Έρευνα του Pew Research Center έδειξε ότι το 41% των νέων ηλικίας 18-29 ετών θεωρεί τα κοινωνικά μέσα «εξίσου αξιόπιστα» με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας για την παροχή συμβουλών. Αυτή η αντίληψη υπονομεύει τη σχέση εμπιστοσύνης που είναι απαραίτητη για αποτελεσματική θεραπεία και δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις αμφισβητούνται από αλγοριθμικά επιλεγμένες «απόψεις».
Η ανύπαρκτη υπεύθυνη ψηφιακή ενημέρωση
Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί μια πολυεπίπεδη στρατηγική. Χρειάζονται αυστηρότεροι κανονισμοί για τις πλατφόρμες, συνεργασίες με επιστημονικούς φορείς και οργανισμούς ψυχικής υγείας και κυρίως επένδυση στην εκπαίδευση των χρηστών ως προς την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των πληροφοριών. Η ψηφιακή παιδεία δεν είναι πλέον πολυτέλεια· είναι εργαλείο δημόσιας υγείας. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις και τα συστήματα υγείας οφείλουν να επανεξετάσουν τις πολιτικές πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Η αυξημένη ζήτηση για διαδικτυακή καθοδήγηση αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη ανάγκη για εύκολη, προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή ψυχολογική υποστήριξη. Χωρίς μια τέτοια υποδομή, η παραπληροφόρηση θα συνεχίσει να γεμίζει τα κενά που αφήνουν τα δημόσια συστήματα.
Και ισχύει τώρα πιο πολύ από ποτέ, η φράση του μέγα Καρλ Γιουγκ πως «ο άνθρωπος δεν προοδεύει προσποιούμενος ότι όλα είναι φως, αλλά αναγνωρίζοντας και κατανοώντας το σκοτάδι».
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
