Είναι καιρός, που η δημόσια σκιά, σαν σκοτεινό πνεύμα του Τζορτζ Σόρος πλανάται στις διεθνείς πολιτικές αντιπαραθέσεις…
…Είναι ο άνθρωπος που για την ακροδεξιά ενσαρκώνει το σκοτεινό παρασκήνιο της παγκοσμιοποίησης και για τους φιλελεύθερους τη ζωντανή απόδειξη ότι το χρήμα μπορεί να γίνει πολιτική ισχύς. Ο Τζορτζ Σόρος δεν είναι απλώς ένας δισεκατομμυριούχος επενδυτής αλλά το σύμβολο μιας εποχής που τρέμει την επιρροή των ιδεών περισσότερο από την ίδια την εξουσία.
Από τη Βουδαπέστη στη Wall Street
Γεννημένος το 1930 στη Βουδαπέστη, σε μια εβραϊκή οικογένεια που επέζησε από τη ναζιστική κατοχή, ο Γκιόργκι Σβαρτς, όπως ήταν το αρχικό του όνομα, έμαθε από νωρίς τι σημαίνει να ζεις μέσα στις αναδιπλώσεις των στιγμών στην Ιστορία. Η εμπειρία της βίας και του φόβου διαμόρφωσε το βλέμμα του απέναντι στον κόσμο. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, σπούδασε στη London School of Economics και ήρθε σε επαφή με τη σκέψη του Καρλ Πόππερ, του στοχαστή που μίλησε για την «ανοιχτή κοινωνία» και την ανάγκη οι θεσμοί να ελέγχονται συνεχώς. Το πέρασμά του στη χρηματοοικονομική βιομηχανία ήταν γρήγορο και εκρηκτικό. Το 1970 ίδρυσε το Quantum Fund, το οποίο σημείωσε αποδόσεις-ρεκόρ και τον καθιέρωσε ως έναν από τους πιο ισχυρούς επενδυτές παγκοσμίως. Το 1992 στοιχημάτισε εναντίον της βρετανικής λίρας, μια κίνηση που του απέφερε πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια και του χάρισε τον τίτλο του ανθρώπου που «έσπασε την Τράπεζα της Αγγλίας». Μέσα από τέτοιες κινήσεις δημιούργησε μια περιουσία που σήμερα εκτιμάται σε 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το σύνολο των δωρεών του μέσω του δικτύου Open Society Foundations ξεπερνά τα 32 δισεκατομμύρια. «Είμαι πλούσιος μόνο επειδή ξέρω πότε κάνω λάθος», δήλωσε στο αποκορύφωμα της διαδρομής του.
Η πολιτική των ιδεών
Η πραγματική ισχύς του Σόρος δεν βρίσκεται στον όγκο της περιουσίας του, αλλά στον τρόπο που την διοχέτευσε. Η ιδέα της «ανοιχτής κοινωνίας» έγινε πυξίδα για τις πολιτικές και φιλανθρωπικές του παρεμβάσεις. Από την Ανατολική Ευρώπη της δεκαετίας του 1990, όπου χρηματοδότησε μέσα ενημέρωσης και οργανισμούς για την ενίσχυση της δημοκρατίας, μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου στήριξε οργανώσεις για τα πολιτικά δικαιώματα και τη μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης, το αποτύπωμά του είναι παντού. Το δίκτυο των Open Society Foundations δρα σήμερα σε περισσότερες από 120 χώρες, με περιουσιακά στοιχεία που ξεπερνούν τα 5,27 δισεκατομμύρια δολάρια. Χρηματοδοτεί πανεπιστήμια, υποστηρίζει ανεξάρτητους δημοσιογράφους, παρέχει πόρους σε οργανώσεις που εργάζονται για την προστασία των μειονοτήτων. Η φιλοσοφία του είναι ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ενεργούς πολίτες και χωρίς θεσμούς που να λογοδοτούν.
Παγκόσμια δυσπιστία
Όσο περισσότερο ενισχυόταν η παρουσία του Σόρος στη δημόσια σφαίρα, τόσο πιο έντονα γινόταν και το κύμα καχυποψίας απέναντί του. Για τις ακροδεξιές δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης έγινε το απόλυτο σύμβολο ενός συστήματος που φέρεται να ελέγχει πολιτικές εξελίξεις στο σκοτάδι. Ο Ντόναλντ Τραμπ και οι σύμμαχοί του τον κατηγορούν ότι χρηματοδοτεί κινήματα διαμαρτυρίας, ότι επηρεάζει εκλογές, ότι κινεί τα νήματα οργανώσεων όπως το Black Lives Matter. Η πραγματικότητα είναι, μάλλον πολύ πιο πεζή. Δημοσιογραφικοί έλεγχοι έχουν καταρρίψει πλήθος θεωριών που τον παρουσιάζουν ως πανίσχυρο οργανωτή παγκόσμιων σχεδίων. Το Reuters έχει απορρίψει ισχυρισμούς ότι υπήρξε συνεργάτης των Ναζί ή ότι διευθύνει οργανώσεις-βιτρίνες για ανατροπές κυβερνήσεων. Παρ’ όλα αυτά, οι θεωρίες αυτές συνεχίζουν να κυκλοφορούν, ενισχυμένες από τον αντισημιτισμό που διατρέχει ένα σημαντικό μέρος της ρητορικής εναντίον του. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ουγγαρίας, όπου ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν τον έχει μετατρέψει σε «εσωτερικό εχθρό», κατηγορώντας τον ότι χρηματοδοτεί την είσοδο μεταναστών και προσπαθεί να υπονομεύσει την εθνική κυριαρχία. Η ρητορική αυτή λειτουργεί ως εργαλείο πολιτικής κινητοποίησης των οπαδών, αλλά και ως τρόπος αποπροσανατολισμού από τις εσωτερικές ευθύνες.
Επιρροή και όρια
Ο Σόρος δεν είναι ένας παντοδύναμος μαριονετίστας. Η επιρροή του, όσο εκτεταμένη κι αν είναι, υπόκειται σε θεσμικά και πολιτικά όρια. Οι οργανισμοί που στηρίζει λειτουργούν ανεξάρτητα, οι κυβερνήσεις παραμένουν κυρίαρχες στις αποφάσεις τους, και η δράση του δεν εγγυάται επιτυχία. Πολλά από τα προγράμματά του έχουν δεχθεί έντονη κριτική ή έχουν αποτύχει να επιφέρουν τα αποτελέσματα που επιδίωκε. Ωστόσο, η πολιτική και ιδεολογική βαρύτητα που έχει αποκτήσει είναι τεράστια. Όχι επειδή ελέγχει τα πάντα, αλλά επειδή αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό πρότυπο ισχύος: αυτό που δεν προκύπτει από την κατάληψη της εξουσίας αλλά από την ικανότητα να την επηρεάζει. Σε μια εποχή που η δημόσια συζήτηση καθορίζεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον εκρηκτικό ρυθμό των πληροφοριών, η ιδέα ότι κάποιος μπορεί να επενδύει σε θεσμούς και ιδέες αντί για κόμματα και πρόσωπα είναι αρκετή για να πυροδοτήσει καχυποψία.
Ο κανονικός άνθρωπος
Ο Τζορτζ Σόρος, σήμερα 93 ετών, ζει κυρίως στη Νέα Υόρκη, σε μια έπαυλη στο Κάτοναχ και σε διαμέρισμα στην Upper East Side με θέα στο Central Park. Η προσωπική του ζωή δεν υπήρξε ποτέ κοσμική ή κραυγαλέα, αλλά πιο κοντά στην εικόνα ενός ανθρώπου που επενδύει σε ιδέες παρά σε υπερβολές. Έχει παντρευτεί τρεις φορές, πιο πρόσφατα το 2013 με την επιχειρηματία Ταμίκο Μπόλτον, και έχει πέντε παιδιά, με τον Αλεξάντερ Σόρος να αναλαμβάνει πλέον ηγετικό ρόλο στο δίκτυο Open Society Foundations. Παρά την ηλικία του, παραμένει ενεργός και συνεχίζει να κατευθύνει έως και 500 εκατομμύρια δολάρια ετησίως σε πρωτοβουλίες που στηρίζουν τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφάνεια σε περισσότερες από 120 χώρες. Η καθημερινότητά του δεν περιγράφεται από γκλάμουρ και φώτα, αλλά από συναντήσεις με διανόουμενους, οικονομολόγους και πολιτικούς, και από μια σταθερή πίστη ότι η ισχύς του πλούτου πρέπει να λειτουργεί ως μοχλός αλλαγής και όχι ως όπλο κυριαρχίας. Ο ίδιος έχει πει για τον εαυτό τους πως «είμαι ένας ιδιαίτερα επικριτικός άνθρωπος που αναζητά τα ελαττώματα τόσο στον ίδιο, εμένα, όσο και στους άλλους. Και ακριβώς επειδή είμαι τόσο επικριτικός, είμαι και αρκετά επιεικής» και ακόμα πως «δεν έχει σημασία αν έχεις δίκιο ή άδικο, αλλά πόσα κερδίζεις όταν έχεις δίκιο και πόσα χάνεις όταν έχεις άδικο».
Οι κληρονόμοι της «Ανοιχτής Κοινωνίας»
Τα πέντε παιδιά του μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου το χρήμα δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο ιδεών και πολιτικής παρέμβασης. Ο Ρόμπερτ, ο μεγαλύτερος γιος, δραστηριοποιείται στον χώρο των επενδύσεων, συνεχίζοντας τη σχέση της οικογένειας με τον χρηματοπιστωτικό κόσμο. Ο Τζόναθαν ακολούθησε διαφορετική διαδρομή, ιδρύοντας την εταιρεία JS Capital Management και διαμορφώνοντας τη δική του επιχειρηματική ταυτότητα, με κινήσεις που συνδυάζουν οικονομικό ένστικτο και κοινωνικό αποτύπωμα. Η Αντρέα, κόρη από τον πρώτο γάμο, εργάζεται στον χώρο των ΜΚΟ και των πολιτιστικών ιδρυμάτων, επιλέγοντας τη προσφορά σε όσους δεν στάθηκαν τυχεροί. Ο Γκρέγκορι, ο πιο αποστασιοποιημένος από τη δημοσιότητα, δρα σε ιδιωτικά επενδυτικά σχήματα και αποφεύγει την πολιτική έκθεση που συνοδεύει το επίθετο Σόρος. Ανάμεσά τους, ο Αλεξάντερ ξεχωρίζει ως ο φυσικός συνεχιστής της πορείας του πατέρα του. Γεννημένος το 1985, συνδυάζει την ακαδημαϊκή παιδεία με τη δημόσια παρουσία και έχει εξελιχθεί σε πρόσωπο-κλειδί του δικτύου Open Society Foundations. Το 2023 ανέλαβε την προεδρία του οργανισμού, σηματοδοτώντας τη μετάβαση σε μια νέα γενιά που δεν επιδιώκει απλώς να διατηρήσει την κληρονομιά, αλλά να την αναπροσαρμόσει στις ανάγκες μιας εποχής που αλλάζει ταχύτατα. Οι παρεμβάσεις του, από τη χρηματοδότηση προγραμμάτων για το κλίμα έως την υποστήριξη της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας, δείχνουν ότι η «ανοιχτή κοινωνία» δεν είναι μόνο μια ιδέα του πατέρα του, αλλά μια αποστολή που περνά πλέον στα χέρια των παιδιών του.
Πίσω από τις θεωρίες συνομωσίας
Η περίπτωση του Τζορτζ Σόρος ξεπερνά τα όρια ενός πλούσιου φιλάνθρωπου ή ενός επιτυχημένου επενδυτή. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που αξιοποίησε τον πλούτο του για να διαμορφώσει το πεδίο της δημόσιας ζωής. Η δαιμονοποίησή του από ακροδεξιά και συνωμοσιολογικά δίκτυα είναι ένδειξη της δύναμης που έχουν οι ιδέες του, αλλά και του φόβου που προκαλούν. Το όνομά του έγινε σύμβολο, για κάποιους, της προσπάθειας να ενισχυθεί η δημοκρατία μέσα από θεσμούς και διαφάνεια και για άλλους, της παγκοσμιοποίησης που απειλεί να διαλύσει τα εθνικά σύνορα και να μετατρέψει τον κόσμο σε ένα ενιαίο οικονομικό και πολιτικό πεδίο. Στο τέλος, όπως συμβαίνει πάντα, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Ο Τζόρτζ Σόρος είναι ένας άνθρωπος με τεράστιο πλούτο που ρίχνει σε έναν αγώνα για έναν κόσμο πιο ανοιχτό, πιο συμμετοχικό, αλλά και πιο αμφιλεγόμενο.
Όπως ο ίδιος έχει πει «το λάθος δεν είναι ντροπή. Το να το αφήνουμε αδιόρθωτο, όμως είναι».
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
