Ο πλανήτης βρίσκεται σήμερα μπροστά σε μία από τις πιο απαιτητικές και κρίσιμες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας του. Η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η απώλεια βιοποικιλότητας, η πίεση στους υδάτινους πόρους και η αυξημένη ζήτηση ενέργειας και τροφίμων συγκλίνουν σε μία ενιαία πρόκληση που δοκιμάζει τη βιωσιμότητα των κοινωνιών και των οικονομιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις και την διεθνή ευαισθητοποίηση, η ικανότητα της ανθρωπότητας να προστατεύσει τα οικοσυστήματα και να διασφαλίσει συνθήκες ασφαλούς και δίκαιης ανάπτυξης παραμένει υπό πίεση.
Η άνοδος της θερμοκρασίας αποτελεί μία από τις πιο ξεκάθαρες ενδείξεις της περιβαλλοντικής κρίσης. Το 2024 συγκαταλέγεται στα θερμότερα έτη που έχουν καταγραφεί από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, με τις παγκόσμιες θερμοκρασίες να υπερβαίνουν σε μηνιαίο επίπεδο το +1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα την τελευταία διετία, γεγονός που φανερώνει την απόκλιση από τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων και προμηνύει μεγαλύτερη κλιματική αστάθεια. Ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως παρατεταμένοι καύσωνες, μεγάλες πυρκαγιές και έντονες πλημμύρες, πλήττουν ολοένα και περισσότερες περιοχές, με σημαντικές οικονομικές απώλειες και ανθρώπινες συνέπειες.
Παράλληλα, η βιοποικιλότητα υποχωρεί με ρυθμό που δεν έχει καταγραφεί ξανά στα ανθρώπινα χρονικά. Σύμφωνα με την πλατφόρμα IPBES του ΟΗΕ, περίπου 1.000.000 είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση τις επόμενες δεκαετίες. Η υποβάθμιση οικοτόπων, η υπεραλίευση, η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή αποδυναμώνουν φυσικά συστήματα που στηρίζουν την παραγωγή τροφής, την καθαρότητα του νερού και τη σταθερότητα του κλίματος. Με δεδομένο ότι η φύση στηρίζει άμεσα ή έμμεσα πάνω από το μισό της παγκόσμιας οικονομίας, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων δεν αποτελεί μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά αναδεικνύεται ως κρίσιμος οικονομικός κίνδυνος.
Οι υδάτινοι πόροι βρίσκονται επίσης σε κρίσιμο σημείο. Ο ΟΗΕ αναφέρει ότι πάνω από 4 δισ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν εποχική ή σοβαρή έλλειψη σε πόσιμο νερό τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο, ενώ η ζήτηση αυξάνεται διαρκώς λόγω πληθυσμιακής μεγέθυνσης και βιομηχανικής πίεσης. Η υπεράντληση υδροφορέων, η μείωση των παγετώνων που λειτουργούν ως φυσικές δεξαμενές και η ρύπανση υδάτων από χημικές και πλαστικές ουσίες εντείνουν τις προκλήσεις. Χώρες της Μεσογείου, της Υποσαχάριας Αφρικής και της Νότιας Ασίας βρίσκονται ήδη σε καθεστώς υδατικής ανασφάλειας.
Η κατανάλωση φυσικών πόρων παραμένει μη βιώσιμη. Δείκτες οικολογικού αποτυπώματος αναφέρουν πως η ανθρωπότητα καταναλώνει πόρους με ρυθμό που αντιστοιχεί σε περίπου 1,7 φορές τους διαθέσιμους ετήσιους πόρους της Γης. Διεθνείς αναλύσεις εκτιμούν ότι η εξόρυξη πρώτων υλών μπορεί να αυξηθεί έως και 60% μέχρι το 2060 αν συνεχιστεί η υφιστάμενη πορεία. Την ίδια ώρα, η παγκόσμια μετάβαση σε καθαρές τεχνολογίες αυξάνει τη ζήτηση για μέταλλα υψηλής στρατηγικής σημασίας όπως το λίθιο, το κοβάλτιο και τις σπάνιες γαίες, γεγονός που δημιουργεί νέες γεωοικονομικές εξαρτήσεις.
Η διαχείριση των αποβλήτων είναι άλλη μία μεγάλη πρόκληση. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, κάθε χρόνο περίπου 11 εκατ. τόνοι πλαστικών εισέρχονται στους ωκεανούς. Τα πλαστικά αυτά διασπώνται σε μικροπλαστικά τα οποία εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα επιβαρύνοντας τη θαλάσσια ζωή και εν τέλει την ανθρώπινη υγεία. Παράλληλα, οι υποδομές επεξεργασίας απορριμμάτων σε πολλές χώρες δεν επαρκούν για να αναχαιτίσουν την αυξημένη παραγωγή αποβλήτων.
Οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες αυτών των τάσεων είναι πλέον αδιαμφισβήτητες. Ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι πάνω από 3 δισ. άνθρωποι επηρεάζονται από την υποβάθμιση εδαφών, κάτι που μειώνει την αγροτική παραγωγικότητα και επιτείνει την επισιτιστική ανασφάλεια. Η αύξηση των ακραίων φαινομένων οδηγεί σε μεγαλύτερο κόστος ασφάλισης, υψηλότερες επενδυτικές ανάγκες για υποδομές και αυξημένους κινδύνους υγειονομικών κρίσεων. Οι μετακινήσεις πληθυσμών λόγω περιβαλλοντικών καταστροφών και έλλειψης πόρων αναμένεται να ενταθούν τα επόμενα χρόνια.
Την ίδια στιγμή, η πορεία προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ συναντά σημαντικές καθυστερήσεις. Λιγότερο από το 35% των στόχων βρίσκεται σήμερα σε τροχιά επίτευξης μέχρι το 2030 ενώ περίπου το 18% παρουσιάζει οπισθοχώρηση. Οι ανισότητες μεταξύ χωρών, η ανεπαρκής χρηματοδότηση και οι πολλαπλές γεωπολιτικές κρίσεις περιορίζουν την πρόοδο προς ένα ασφαλέστερο και δικαιότερο μέλλον.
Παρά το σκοτεινό αυτό πλαίσιο, υπάρχουν και ενθαρρυντικά σημάδια που δείχνουν ότι η αλλαγή είναι εφικτή. Η εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αυξάνεται σταθερά παγκοσμίως, οι επενδύσεις σε λύσεις που βασίζονται στη φύση ενισχύονται, ενώ κυβερνήσεις και επιχειρήσεις υιοθετούν πιο φιλόδοξες δράσεις για την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης και την προστασία των δασών και των ωκεανών. Οι καταναλωτές συμμετέχουν επίσης στη στροφή αυτή, επιλέγοντας προϊόντα και υπηρεσίες με χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Η πραγματική πρόοδος, ωστόσο, προϋποθέτει συστημική αλλαγή. Χρειάζονται ισχυρότερες πολιτικές προστασίας των πόρων, επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες, εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών και στενή διεθνής συνεργασία. Δεν αρκεί η σταδιακή προσαρμογή. Απαιτείται μια συνολική μεταμόρφωση του τρόπου με τον οποίο παράγουμε, καταναλώνουμε και αντιλαμβανόμαστε την ανάπτυξη.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
