Όταν η NASA ανακοίνωσε την επανεκκίνηση του προγράμματος «Artemis», πολλοί μίλησαν για τη μεγάλη επιστροφή της ανθρωπότητας στη Σελήνη. Για «όνειρα που αναβιώνουν», «έμπνευση για τις νέες γενιές», «την αρχή μιας διαστημικής εποχής». Μα…
… πίσω από τα μεγαλόστομα δελτία τύπου, οι αριθμοί και οι συμμαχίες δείχνουν κάτι άλλο: η επιστροφή στο φεγγάρι είναι λιγότερο ρομαντική και περισσότερο corporate, μια μάχη prestige, γεωπολιτικής επιρροής και τεχνολογικής κυριαρχίας, ανάμεσα σε κράτη και εταιρείες που πλέον λειτουργούν σαν παράλληλες υπερδυνάμεις.
Από τον Ψυχρό Πόλεμο στη Μάχη των Μικροτσίπ
Το 1969, η κατάκτηση της Σελήνης ήταν συμβολική νίκη των ΗΠΑ απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Το 2025, η νέα μάχη του φεγγαριού δεν θα παιχτεί ανάμεσα σε ιδεολογίες, αλλά ανάμεσα σε brands. Η NASA συνεργάζεται πλέον με τη SpaceX του Έλον Μασκ και τη Blue Origin του Τζεφ Μπέζος. Η Ευρώπη, μέσω του ESA, συμμετέχει με τα δικά της ρομποτικά modules, ενώ η Κίνα ετοιμάζει τη δική της αποστολή Chang’e 7. Η Ρωσία, αποδυναμωμένη αλλά επίμονη, προσπαθεί να επιστρέψει στο παιχνίδι. Και όλα αυτά δεν θυμίζουν πια το όνειρο του Καρλ Σαγκάν για «έναν πλανήτη ενωμένο στα άστρα», αλλά εταιρικό διαγωνισμό ισχύος, όπου το φεγγάρι λειτουργεί ως νέο real estate του διαστήματος. Η Artemis δεν είναι απλώς διαστημικό πρόγραμμα. Είναι οικοσύστημα συμφερόντων αξίας πάνω από 93 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως το 2028, σύμφωνα με την Morgan Stanley. Από την κατασκευή πυραύλων μέχρι τα logistics για τη σεληνιακή βάση, εμπλέκονται πάνω από 3.000 ιδιωτικοί προμηθευτές. Η νέα διαστημική εποχή δεν χρηματοδοτείται από δημόσιο πάθος, αλλά από επενδυτικά κεφάλαια.
Η Σελήνη ως startup
Η λέξη “αποστολή” έχει αλλάξει σημασία. Κάποτε σήμαινε αναζήτηση. Τώρα σημαίνει επένδυση. Οι εταιρείες που συμμετέχουν στο Artemis δεν ονειρεύονται απλώς να «επιστρέψουν στη Σελήνη», αλλά να εγκατασταθούν εκεί. Το φεγγάρι φιλοξενεί τεράστια αποθέματα ήλιου-3, ενός ισοτόπου που θεωρείται καύσιμο για μελλοντικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες. Το «σεληνιακό νερό», παγωμένο στους κρατήρες, θα μπορούσε να μετατραπεί σε οξυγόνο ή καύσιμο πυραύλων. Κι έτσι, η Σελήνη γίνεται το forward base της διαστημικής οικονομίας, ένα ενδιάμεσο Ελντοράντο πριν τον Άρη. Το 2024, η Deloitte εκτίμησε πως η παγκόσμια αγορά lunar economy ή Σεληνιακή οικονομία μπορεί να φτάσει τα 170 δισ. δολάρια μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. Οι συμβάσεις δεν ανήκουν πια στους αστροναύτες, αλλά στους νομικούς, τους επενδυτές και τους μηχανικούς μάρκετινγκ και η Σελήνη δεν είναι πια ουράνιο σώμα αλλά εταιρικό περιουσιακό στοιχείο υπό διαπραγμάτευση.
Artemis vs. Dragon: ο Ψυχρός Πόλεμος του Διαστήματος
Η Κίνα και η Ρωσία έχουν δημιουργήσει τη δική τους διαστημική συμμαχία, το Διεθνές Σεληνιακό Ερευνητικό Σταθμό, ή International Lunar Research Station, ως απάντηση στην αμερικανική πρωτοβουλία Artemis Alliance. Ο Σι Τζινπίνγκ, μιλώντας το 2023 στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος, χαρακτήρισε τη Σελήνη «στρατηγική πύλη για την υπεράσπιση των συμφερόντων της ανθρωπότητας στο διάστημα». Ο Ντόναλντ Τραμπ, από την άλλη, μιλά για «Αμερικανική πρωτοκαθεδρία στο διάστημα» και «επιστροφή στη Σελήνη για να πάντα». Στη ρητορική των δύο υπερδυνάμεων, η πρόθεση είναι κοινή για έλεγχο, όχι της Σελήνης ως εδάφους, αλλά της πρόσβασης στη γνώση, στην τεχνολογία και στην πληροφορία που θα απορρέει από αυτήν. Οι δορυφορικές επικοινωνίες, η πλοήγηση GNSS, δηλαδή τα δίκτυα που επιτρέπουν τη γεωεντοπισμένη πλοήγηση, όπως το GPS των ΗΠΑ ή το κινεζικό BeiDou και η μετάδοση δεδομένων αποτελούν πλέον τα νέα σύνορα ισχύος. Όπως κάποτε οι αυτοκρατορίες διεκδικούσαν θαλάσσιους δρόμους ή αποικίες, έτσι σήμερα οι υπερδυνάμεις διεκδικούν διαστημικούς διαδρόμους. Η Σελήνη, λόγω της εγγύτητάς της και της θέσης της, είναι ιδανικό σημείο παρακολούθησης και επικοινωνιακής επιτήρησης της Γης. Μπορεί να λειτουργήσει ως relay station, ως ένας ενδιάμεσος κόμβος για τη μεταφορά δεδομένων, που επιτρέπει σε όποιον τον ελέγχει να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες, στρατιωτικές και πολιτικές. Όπως οι βάσεις στον Ειρηνικό ή οι σταθμοί στην Αρκτική, έτσι και η Σελήνη μετατρέπεται σε στρατηγικό παρατηρητήριο του 21ου αιώνα. Η NASA, μέσω των Artemis Accords, έχει ήδη υπογράψει διμερείς συμφωνίες με περισσότερες από τριάντα χώρες, από την Ιαπωνία και την Ινδία, έως την Αυστραλία, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νότια Κορέα. Πρόκειται για ένα άτυπο ΝΑΤΟ του Διαστήματος, που θεσπίζει κανόνες για την ειρηνική χρήση του φεγγαριού, αλλά στην ουσία κατοχυρώνει την αμερικανική επιρροή. Η απουσία της Κίνας και της Ρωσίας από αυτό το σχήμα δεν είναι απλή διπλωματική λεπτομέρεια, αλλά το προοίμιο ενός χωρίς υποχωρήσεις ανταγωνισμού. Στην πραγματικότητα, ο πλανήτης ετοιμάζεται για έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο σε τροχιά, όπου η ισχύς δεν θα μετριέται με πυρηνικά, αλλά με δορυφόρους, δεδομένα και τροχιές. Ο έλεγχος της Σελήνης σημαίνει έλεγχο των διαστημικών υποδομών: των επικοινωνιών, των αισθητήρων, της παρακολούθησης, των μελλοντικών μεταφορών και πιθανόν της πρώτης πραγματικής εξόρυξης εκτός Γης. Η μάχη λοιπόν για τη Σελήνη δεν είναι επιστημονική, αλλά γεωπολιτική, στρατηγική και οικονομική — ή, όπως το περιγράφουν οι αναλυτές του CSIS στην Ουάσινγκτον, Τοντ Χάρισον και Κέιτλιν Τζόνσον, «όποιος εγκατασταθεί πρώτος στη Σελήνη, θα καθορίσει τους κανόνες του Διαστήματος για τις επόμενες γενιές».
Η κουλτούρα του διαστήματος
Από το χάρτινο φεγγαράκι του Μάνου Χατζιδάκι, η τους στίχους τους Σεφέρη, όπως «…η σελήνη μεθυσμένη πάνω από τη θάλασσα, κι εγώ να σκέφτομαι πώς αλλάζουν οι μορφές» ως το Moonage Daydream του Ντέιβιντ Μπάουι, η ανθρωπότητα κοιτούσε πάντα μαγεμένη τη βεβαιότητα της Σελήνης, μες στο σκοτάδι της νύχτας. Στην εποχή του Artemis, όμως, γίνεται σύμβολο τεχνολογικού ελέγχου! Να θαυμάσουμε, όμως κάπου εδώ, τις γνώσεις των Αμερικάνων πάνω στην ελληνική μυθολογία, αφού όχι τυχαία, διάλεξαν για τη νέα αποστολή της NASA το όνομα της. Στην αρχαία Ελλάδα, η Άρτεμις, η Σελήνη και η Εκάτη σχημάτιζαν μια ιερή τριάδα του φωτός και του σκότους, ή το φεγγάρι στην πληρότητά του, στη ζωή του ή στη σκιά του. Η θεά που προστάτευε τη φύση και τις γυναίκες, γίνεται τώρα το σύμβολο μιας ανθρωπότητας που επιχειρεί ξανά να αγγίξει το φεγγάρι, αλλά αυτή τη φορά, με μύθο, αλλά ανεπτυγμένη τεχνολογία. Οι εικόνες από τους αστροναύτες της δεκαετίας του ’60, γεμάτες σκόνη και όνειρο, αντικαθίστανται από 3D μοντέλα σε εταιρικές παρουσιάσεις PowerPoint. Η γενιά που μεγάλωσε με το hashtag #SpaceX και τα memes του Έλον Μασκ βλέπει το φεγγάρι όχι ως μυστήριο, αλλά ως προϊόν καινοτομίας. Η περιέργεια έγινε content και η ανακάλυψη, viral moment.
Η νέα ηθική του διαστήματος
Η διαστημική εποχή ξεκίνησε με ποίηση και τελειώνει με χρηματιστήριο. Το «Ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο» του Νιλ Άρμστρονγκ μετατράπηκε σε «Ένα μεγάλο deal για την ανθρωπότητα». Το πρόγραμμα Artemis υπόσχεται να στείλει στη Σελήνη την πρώτη γυναίκα και το πρώτο άτομο μη λευκής φυλής, όπως έχει δηλώσει επίσημα η NASA από το 2020. Όμως πίσω από το μήνυμα της συμπερίληψης, κρύβεται κυρίως, μια ύπουλη στρατηγική επικοινωνιακής υπεροχής. Οι ΗΠΑ δεν θέλουν απλώς να πάνε στο φεγγάρι αλλά να διακηρύξουν πως μπορούν να το κάνουν. Ότι, παρά τις τεχνητές νοημοσύνες και τις κοινωνικές κρίσεις, το αμερικανικό όνειρο ζει, έστω και σε τροχιά. Η νέα σεληνιακή εποχή δεν θα είναι γεμάτη ποίηση, τραγούδια, πίνακες ζωγραφικής εμπνευσμένα από το φως το φεγγαριού και την αιωνιότητα. Θα είναι γεμάτη δεδομένα, συμβόλαια και εταιρικά logos. Η κατάκτηση του ουρανού δεν είναι πια έργο των επιστημόνων, αλλά των επενδυτών.
Και η Σελήνη, που κάποτε έφεγγε για τους εραστές και τους ονειροπόλους, τώρα φωτίζει επιχειρηματίες με βλέψεις στο άπειρο.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
