Η εικόνα του κόσμου αλλάζει με ρυθμούς που μοιάζουν εξωγήινης ταχύτητας. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι πια εργαλείο που συμπληρώνει την ανθρώπινη σκέψη αλλά η ίδια η μήτρα παραγωγής περιεχομένου που επιχειρεί να κυριαρχήσει στα social media…
Η Meta, η OpenAI, η Google και δεκάδες άλλοι παίκτες μπαίνουν σε μια αρένα όπου η ταχύτητα μετριέται σε χιλιοστά του δευτερολέπτου και η καταστροφή της πραγματικότητας σε δισεκατομμύρια δεδομένων. Όμως η λάμψη αυτή έχει και σκοτάδι. Πνευματικά δικαιώματα που παραβιάζονται, deepfakes που γεννούν πολιτική αστάθεια, συστήματα που εκπαιδεύονται πάνω σε ανθρώπινες ζωές χωρίς συναίνεση και χρήστες που κουβαλούν άγχος, σύγχυση και διαρκή κόπωση από μια συνεχή ροή ψεύτικου ή ημιψεύτικου περιεχομένου.
Sora της OpenAI, το εργοστάσιο των συνθετικών εικόνων
Το Sora είναι ο πρώτος μεγάλης κλίμακας παραγωγός βίντεο από απλή περιγραφή. Μπορεί να δημιουργήσει κίνηση, υφές, εκφράσεις, ολόκληρους κόσμους. Οι δοκιμές του αποκαλύπτουν δευτερόλεπτα που μοιάζουν να έχουν κινηματογραφική αλήθεια. Όμως κάθε εικόνα που γεννιέται δεν έχει πατέρα ή μητέρα καλλιτέχνη. Προέρχεται από τεράστιες βάσεις δεδομένων, περίπου 30 εκατομμύρια clips και φωτογραφίες που ανήκουν σε χιλιάδες δημιουργούς. Στο πρώτο εξάμηνο του 2024 περισσότεροι από 8.000 καλλιτέχνες κατέθεσαν επιστολές διαμαρτυρίας για μη εξουσιοδοτημένη χρήση έργων τους για εκπαίδευση μοντέλων. Το Sora επιτρέπει βίντεο που μοιάζουν με την Τόκυο σε ώρα αιχμής, με παιδάκια που τρέχουν σε αυλές, με σκύλους, με ανθρώπους που λυγίζουν τα χέρια τους ή γελούν. Κι έτσι γεννιέται το κεντρικό άγχος. Ποιος κατέχει την εικόνα που δεν υπάρχει, αλλά βασίζεται σε εικόνες που υπήρχαν κάποτε και ποιος λογοδοτεί όταν αυτή η εικόνα χρησιμοποιηθεί για να παραπλανήσει.
Vibes της Meta, η νέα εμμονή
Το Vibes υπόσχεται προσωποποιημένες ροές περιεχομένου μέσω ΑΙ που μαντεύει όχι τι θέλει ο χρήστης, αλλά τι θα ήθελε σε μια εκδοχή του εαυτού του που δεν έχει ακόμη συνειδητοποιήσει. Πρόκειται για αλγοριθμική πρόβλεψη επιθυμίας. Το σύστημα δοκιμάστηκε σε περισσότερους από 2,2 εκατομμύρια χρήστες σε ΗΠΑ και Ινδία και έδειξε ότι οι άνθρωποι περνούν κατά μέσο όρο 23% περισσότερο χρόνο στο feed όταν η ροή είναι συνθετικά εξατομικευμένη. Το Vibes διαμορφώνει το τοπίο σαν να κρατάει καθρέφτη όχι μόνο μπροστά στον χρήστη, αλλά και γύρω του. Προβλέπει χιούμορ, πολιτική προτίμηση, συναισθηματική ταλάντωση. Κι εδώ αρχίζει η μεγάλη συζήτηση. Αν η ΑΙ σχεδιάζει το τι βλέπει κάποιος, τότε η πλατφόρμα δεν είναι πλέον κοινωνική. Είναι περιβάλλον ελεγχόμενης επικοινωνίας. Και αυτό έχει συνέπειες.
Παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων και ιστορίες που στοίχισαν ακριβά
Τον Ιανουάριο του 2024 η New York Times κατέθεσε αγωγή εναντίον της OpenAI και της Microsoft με ισχυρισμό ότι τουλάχιστον 16 εκατομμύρια άρθρα της χρησιμοποιήθηκαν για εκπαίδευση μοντέλων χωρίς άδεια. Φωτογράφοι από τη Γαλλία και την Αμερική έφεραν υποθέσεις που αφορούν πάνω από 250.000 εικόνες που εντοπίστηκαν να μοιάζουν επιφανειακά με δικές τους, χωρίς ποτέ να έχουν αμειφθεί. Το Writers Guild of America εξήγησε ότι περισσότερο από το 70% των επαγγελματιών σεναριογράφων θεωρεί πως η ΙΑ μπορεί να υποκλοπεί ύφος και δομή από έργα τους και να τα ανασυνθέσει σε κάτι καινούργιο, χωρίς καν να τους αναφέρει. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Δεν αφορά μόνο δικαιώματα. Αφορά την ιδέα ότι οι πλατφόρμες χτίζουν αξία πάνω σε περιεχόμενο που δεν τους ανήκει. Χωρίς να πληρώσουν για αυτό. Χωρίς να ζητήσουν άδεια. Χωρίς να εξηγήσουν τι ακριβώς απορροφά το σύστημα.
Deepfakes που σκορπούν τρόμο
Τα deepfakes δεν είναι πλέον ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Είναι μέρος πολιτικών καμπανιών, σχολικών διαδικτυακών διαπληκτισμών, εκβιασμών, παραπληροφόρησης. Το 2024 η Αμερικανική επιτροπή FEC κλήθηκε να εξετάσει βίντεο που εμφάνιζαν τον Πρόεδρο Μπάιντεν να απευθύνεται σε ψηφοφόρους με αλλοιωμένο περιεχόμενο. Σε οκτώ πολιτείες εμφανίστηκαν διαφημίσεις όπου υποψήφιοι «είπαν» πράγματα που ποτέ δεν βγήκαν από τα χείλη τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέγραψε αύξηση 365% στη διάδοση deepfakes μέσα σε ένα μόνο έτος. Στην Ινδία κυκλοφόρησαν βίντεο που εμφάνιζαν δημοφιλή ηθοποιό σε σκηνές που ποτέ δεν έπαιξε, και ο θόρυβος ήταν τόσο μεγάλος που χρειάστηκαν πέντε ανακοινώσεις της αστυνομίας για να κατευνάσουν το πλήθος. Η ΑΙ έχει τη δύναμη να διαλύσει το αίσθημα βεβαιότητας που ήταν κάποτε θεμέλιο της εμπιστοσύνης. Τίποτα δεν είναι αληθινό, τίποτα δεν είναι ψεύτικο. Όλα είναι ενδιάμεσα. Όλα είναι ρευστά.
Social media που πλέον δεν μοιάζουν με κοινωνία
Οι χρήστες των social media δεν αναζητούν αλήθεια. Αναζητούν επιβεβαίωση. Όταν η ΙΑ παράγει περιεχόμενο που είναι κομμένο και ραμμένο πάνω στις αδυναμίες, τους φόβους, τα χόμπι, τα απωθημένα τους, τότε η πλατφόρμα γίνεται μηχανή ψυχολογικής εξάρτησης. Έρευνες του 2024 δείχνουν ότι το 58% των χρηστών μεταξύ 16 και 34 ετών αναφέρει ότι νιώθει κουρασμένο από την υπερπληροφόρηση. Το 42% δηλώνει ότι αισθάνεται χειρότερα για την αυτοεικόνα του όταν καταναλώνει περιεχόμενο ΙΑ που παρουσιάζει κόσμο πάντα όμορφο, πάντα επιτυχημένο, πάντα ανέμελο. Τα social media μετατρέπονται σε χώρους όπου οι άνθρωποι δεν βλέπουν πια άλλους ανθρώπους. Βλέπουν εκδοχές επιθυμητών εαυτών. Εκδοχές φαντασιακών πραγματικοτήτων. Εκδοχές τελειότητας που δεν υπάρχει πουθενά εκτός από την οθόνη.
Η ψυχική κόπωση ως νέο κοινωνικό σύμπτωμα
Η ΙΑ δεν είναι μόνο εργαλείο παραγωγής περιεχομένου. Είναι εργαλείο διαμόρφωσης διάθεσης. Όταν η ροή γίνεται υπερβολικά προβλέψιμη, υπερβολικά σχεδιασμένη, ο χρήστης παύει να εκπλήσσεται. Και η έκπληξη είναι ένα από τα βασικά συστατικά της ανθρώπινης χαράς. Η απουσία της οδηγεί σε κόπωση. Σε συναισθηματική νωθρότητα. Σε υπερδιέγερση που δεν αποδίδει αληθινή ικανοποίηση. Το 2025 οι ψυχολόγοι μιλούν για ένα νέο φαινόμενο. Το αποκαλούν social overstimulation. Οι χρήστες δεν μπορούν πια να αποσυνδεθούν εύκολα. Ο εγκέφαλος βρίσκεται σε συνεχή αναμονή ερεθίσματος. Σε συνεχή επιτήρηση. Σε συνεχή ένταση. Αλλά τίποτα από αυτά δεν φέρνει νόημα. Μόνο κόπωση.
Ένα μέλλον που ζητά απαντήσεις
Θα υπάρξει ρύθμιση; Θα υπάρξει όριο; Θα υπάρξει διαφάνεια; Κανείς δεν γνωρίζει. Οι πλατφόρμες προχωρούν γρηγορότερα από τους νομοθέτες. Οι μηχανές εξελίσσονται πριν προλάβει η κοινωνία να χαρτογραφήσει τις συνέπειες. Όμως η ανάγκη για καθαρούς κανόνες μεγαλώνει. Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να είναι εργαλείο γνώσης. Θα μπορούσε να είναι εργαλείο δημοκρατίας. Θα μπορούσε να είναι γέφυρα. Αντί για αυτό γίνεται συχνά σύστημα που αναπαράγει φόβους, κερδίζει εντυπώσεις, πολλαπλασιάζει ψευδαισθήσεις. Ο Τζον Μ. Κάλκιν ο Αμερικανός παιδαγωγός και θεωρητικός των ΜΜΕ, υπήρξε ένας από τους πρώτους που είδε τη τεχνολογία ως περιβάλλον που διαμορφώνει συνείδηση, γλωσσικές συνήθειες, αντιλήψεις και κοινωνικές δομές. «Εμείς μορφοποιούμε τα εργαλεία μας και μετά αυτά μορφοποιούν εμάς» είχε πει…
… Και σήμερα, συμβαίνει αυτό ακριβώς με τη Τεχνητή Νοημοσύνη. Έχει τόση δύναμη πάνω μας, στην αντίληψη και στην πραγματικότητα μας, που τη θεωρούμε αυτονόητη.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
