Η άνοδος μιας νέας, αυτοδημιούργητης, ισχυρής, μυστηριώδους ελίτ στην Κίνα υπήρξε το σύγχρονο οικονομικό θαύμα της Ασίας…
… Επιχειρηματίες που ξεκίνησαν μέσα από την τεχνολογία, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τα ακίνητα, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, την τεχνητή νοημοσύνη, έφτασαν να συγκροτούν μια γενιά δισεκατομμυριούχων που όχι μόνο άλλαξαν τον τρόπο ζωής εκατομμυρίων πολιτών, αλλά και επηρέασαν την παγκόσμια αγορά κεφαλαίου. Το Πεκίνο καμάρωνε για αυτό το επίτευγμα καθώς η ιδιωτική οικονομία στην Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου 60% του ΑΕΠ και σχεδόν 80% της αστικής απασχόλησης. Για δεκαετίες, η εικόνα ήταν εκείνη ενός κράτους που επιτρέπει τον πλουτισμό, αρκεί αυτός να υπηρετεί τον εθνικό στόχο της ανόδου της Κίνας ως οικονομικής υπερδύναμης. Η πραγματικότητα όμως άλλαξε. Η φράση που ακούστηκε σε δυτικά think tanks τα τελευταία χρόνια, ότι στην Κίνα το κεφάλαιο ανθεί μόνο όσο δεν ξεπερνά το Κόμμα, αποδείχθηκε προφητική. Με μια σειρά ξαφνικών εξαφανίσεων κορυφαίων επιχειρηματιών, κρατήσεων στελεχών και σιωπηλών εκκαθαρίσεων, η Κίνα μοιάζει να περνά σε ένα νέο στάδιο. Η επιτυχία γίνεται ύποπτη, η επιρροή αντιμετωπίζεται ως κίνδυνος και η ιδιωτική πρωτοβουλία καλείται να υποταχθεί ολοκληρωτικά στη γραμμή της πολιτικής ηγεσίας.
Η γενιά των νέων πλουσίων και η επικίνδυνη ισορροπία με το κράτος
Οι νεόπλουτοι επιχειρηματίες της Κίνας ήταν παιδιά εργατών, υπάλληλοι, προγραμματιστές, νέοι ακαδημαϊκοί ή στελέχη που εκμεταλλεύτηκαν το άνοιγμα της αγοράς και την ψηφιακή έκρηξη. Στη δεκαετία που προηγήθηκε της πανδημίας, τα κινέζικα τεχνολογικά μονοπάτια έμοιαζαν ανίκητα. Στη Σενζέν, στη Σαγκάη, στο Πεκίνο, άνθιζαν κολοσσοί της τεχνολογίας που συναγωνίζονταν τους γίγαντες της Silicon Valley. Η επιτυχία ήταν παραπάνω από εντυπωσιακή και άφηνε τον κόσμο εμβρόντητο. Μα η άνοδος είχε από πίσω μια σιωπηρή συμφωνία. Η επιχείρηση ανθεί, η καινοτομία επιτρέπεται, η προσωπική περιουσία χτίζεται αρκεί ο ιδρυτής να μην ξεχνά ποιος είναι ο κορυφαίος παίκτης στο σύστημα. Και αυτός δεν ήταν η αγορά, ούτε ο επενδυτής, ούτε ο πελάτης. Είναι πάντα το κόμμα! Η επιτυχία επιτρεπόταν μέχρι το σημείο εκείνο που το κράτος παρέμενε ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας. Όμως τα τελευταία χρόνια οι επιχειρηματίες, πιστεύοντας στην ίδια τους την παντοδυναμίας φάνηκαν να ξεχνούν τη θέση και ποιος είναι το πραγματικό λαμπρό αστέρι στο κόκκινο φόντο της ανάπτυξης του κομμουνιστικού δράκου.
Η οικονομική επιβράδυνση και η πολιτική ευαισθησία
Η κινεζική οικονομία μετά την πανδημία προσπάθησε να ξαναβρεί δυναμική. Η κατανάλωση αποδείχθηκε πιο αδύναμη από το αναμενόμενο. Η αγορά ακινήτων κλονίστηκε με οικονομικούς κολοσσούς να παλεύουν με χρέη. Η παραγωγή και οι εξαγωγές δεν κατάφεραν να ανακτήσουν τον προηγούμενο ρυθμό τους, ενώ οι ξένες επενδύσεις έδειξαν κόπωση. Σε διεθνείς αναλύσεις καταγράφεται πτώση εμπιστοσύνης και μετατόπιση κεφαλαίων σε άλλες αγορές της Ασίας. Σε περιόδους οικονομικής πίεσης, τα κράτη αναζητούν μοχλούς ελέγχου. Στην Κίνα αυτός ο μοχλός ήταν πάντα η πολιτική υπακοή. Σημαντικοί επιχειρηματίες που διατύπωναν δημόσια κριτική ή κινούνταν με ανεξαρτησία αντιμετώπισαν την προσοχή του κρατικού μηχανισμού. Στελέχη τεχνολογικών εταιρειών και επενδυτικών ομίλων κλήθηκαν για εξηγήσεις ή μακριά από τα φλας, εισήλθαν σε μια αόρατη διαδικασία «διερεύνησης». Σύμφωνα με διεθνή δημοσιεύματα, μέσα σε ένα χρόνο πάνω από 30 ανώτερα στελέχη εισηγμένων εταιρειών φέρεται να ανακρίθηκαν ή να τέθηκαν υπό κράτηση. Το κράτος μίλησε για αντιδιαφθορά. Η παγκόσμια αγορά είδε κάτι βαθύτερο. Έναν ενορχηστρωμένο έλεγχο ισχύος.
Οι Κινέζοι billionaires που εξαφανίστηκαν ξαφνικά
Και έτσι, αιφνιδιαστικά ο Σαν Νταγού, ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους δισεκατομμυριούχους του αγροδιατροφικού τομέα, συνελήφθη τον Νοέμβριο του 2020 έπειτα από αντιπαράθεση για κρατικές εκτάσεις και το 2021 καταδικάστηκε σε ποινή 18 ετών. Ο Γιε Τζιανμίνγκ, ιδρυτής του ενεργειακού κολοσσού CEFC China Energy που είχε φτάσει σε θέση Fortune Global 500, βρίσκεται υπό κράτηση από το 2018 μετά από κατηγορίες για δωροδοκία, χωρίς δημόσιες εμφανίσεις ή επίσημες διευκρινίσεις για την εξέλιξη της υπόθεσής του. Ο Χούι Κα Γιαν, ο άνθρωπος που ηγήθηκε της China Evergrande και έγινε συνώνυμος της κινεζικής αγοράς ακινήτων, τελεί υπό ειδική επιτήρηση στη Σενζέν και έχει εξαφανιστεί από τη δημόσια σφαίρα, ενώ η εταιρεία του παραμένει καταδικασμένη σε μια ιστορικών διαστάσεων κρίση χρέους. Ακόμη και διεθνικοί όμιλοι δεν έμειναν εκτός του φαινομένου, όπως απέδειξε η περίπτωση της AstraZeneca, όπου ο επικεφαλής για την Κίνα, Λίον Γουάνγκ, τέθηκε υπό κράτηση καθώς οι αρχές ερευνούν υπόθεση παράνομης εισαγωγής και διακίνησης φαρμακευτικού προϊόντος. Αυτά τα παραδείγματα φωτίζουν το μέγεθος της αλλαγής στο επιχειρηματικό τοπίο της χώρας, όπου ακόμη και οι πιο προβεβλημένες μορφές μπορούν να σβήσουν από τον δημόσιο χάρτη μέσα σε ένα βράδυ, αφήνοντας την εικόνα της κινεζικής επιχειρηματικής ελίτ πιο εύθραυστη και επιφυλακτική από ποτέ. Παγκόσμιο σάλο προκάλεσε η υπόθεση του Σιάο Τζιανχούα, ενός Κινεζο-καναδικής υπηκοότητας επιχειρηματία και δισεκατομμυριούχο, που θεωρούταν ένας από τους ισχυρούς παράγοντες και αρχιτέκτονές στα παρασκήνια της κινεζικής οικονομίας. Τον Ιανουάριο του 2017 εμφανίστηκε, να μεταφέρεται από το υπερπολυτελές ξενοδοχείο «Four Seasons» του Χονγκ Κονγκ, πάνω σε αναπηρικό καροτσάκι, με καλυμμένο κεφάλι, υπό την επίβλεψη αστυνομικών με πολιτικά. Η υπόθεση πήρε διεθνή διαστάση επειδή το Χονγκ Κονγκ θεωρείται ειδική δικαιοδοσία και η μεταφορά του στην ηπειρωτική Κίνα σήμανε μια ρήξη με τις προηγούμενες αντιλήψεις περί δικαστικής αυτονομίας της πόλης. Το 2022 καταδικάστηκε σε 13 χρόνια φυλάκιση για απάτη και διαφθορά. Η υπόθεση του Σιάο συνδυάζει επιχειρηματική επιτυχία, πολιτικές διασυνδέσεις, μυστικοπάθεια και μια απότομη εξαφάνιση, με αποτέλεσμα να θεωρείται χαρακτηριστικό δείγμα της αλλαγής σκηνικού στην Κίνα όσον αφορά στη σχέση επιχειρηματιών-κράτους.
Η σύγκρουση επιχειρηματικής επιτυχίας και πολιτικής πειθαρχίας
Η κινεζική ιδιωτική οικονομία δεν είναι εχθρός του κράτους. Αλλά ούτε και ισότιμος εταίρος. Όταν η επιχειρηματική επιτυχία φτάνει στο σημείο που η δημόσια παρουσία ενός ιδρυτή εμπνέει πλήθη, όταν ο ιδιοκτήτης μιας πλατφόρμας επικοινωνεί με εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς ενδιάμεσο θεσμικό φίλτρο, τότε η πολιτική ηγεσία αντιλαμβάνεται κίνδυνο. Η ιδιωτική ισχύς σε μια απόλυτα συγκεντρωτική πολιτική κουλτούρα δεν αντιμετωπίζεται ως υγιής αντιστάθμιση, αλλά ως απειλή. Έτσι ξεκινά το φαινόμενο των εξαφανίσεων. Ξαφνικά ένας βαθύπλουτος, προβεβλημένος επιχειρηματίας δεν βρίσκεται στις επαγγελματικές συναντήσεις του. Η εταιρεία του ανακοινώνει ότι «συνεργάζεται με τις αρχές». Η δημόσια παρουσία του σβήνει. Οι φήμες φουντώνουν. Κανείς δεν μιλά. Οι επιχειρήσεις της χώρας αντιλαμβάνονται το μήνυμα: σε μια στιγμή μπορεί να χαθεί το θεμέλιο της ισχύος σου, όχι επειδή έκανες κάτι παράνομο, αλλά επειδή υπήρξες ορατός πέρα από το επιτρεπτό όριο. Αυτή η νέα πραγματικότητα δεν μένει χωρίς συνέπειες. Τα στοιχεία διεθνών οίκων καταγράφουν αυξημένο ενδιαφέρον ευκατάστατων Κινέζων να μεταφέρουν περιουσίες στο εξωτερικό και να αποκτήσουν άδεια παραμονής σε άλλα κράτη. Υπολογίζεται ότι το 2024 πάνω από 15 χιλιάδες εκατομμυριούχοι κινήθηκαν προς Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ηνωμένο Βασίλειο, Σιγκαπούρη και χώρες της Νότιας Ευρώπης. Η διαρροή κεφαλαίου και ανθρώπινου δυναμικού είναι γεγονός. Παράλληλα, το μερίδιο των ιδιωτικών εταιρειών στην κεφαλαιοποίηση των κορυφαίων κινεζικών μετοχών μειώθηκε από περίπου 55% σε περίπου 33% μέσα σε λίγα χρόνια. Η ενίσχυση των κρατικών κολοσσών, που λειτουργούν με πλήρη ευθυγράμμιση με το κόμμα, αποτελεί σαφή ένδειξη του νέου οικονομικού παραδείγματος. Η αγορά παρακολουθεί, οι αναλυτές μιλούν για αναδιαμόρφωση του κοινωνικού συμβολαίου επιχειρηματικότητας, ενώ η διεθνής επενδυτική κοινότητα κινείται με μεγαλύτερη προσοχή.
Η κινεζική οικονομική υπερδύναμη και το αβέβαιο μέλλον των πλουσίων της
Η κυβέρνηση ανακοινώνει μέτρα υπέρ του ιδιωτικού τομέα και ενθαρρύνει την καινοτομία. Υπόσχεται μια νέα φάση συνεργασίας κράτους και επιχειρηματιών. Ωστόσο η πραγματικότητα δείχνει ένα πιο σύνθετο τοπίο. Ο ιδιώτης καλείται όχι απλώς να παράγει πλούτο, αλλά να αποτελεί παράδειγμα ιδεολογικής νομιμοφροσύνης. Η επιχειρηματικότητα επιτρέπεται, εφόσον υπηρετεί τον εθνικό στόχο. Και αν κάποτε η Παγκόσμια Τάξη θαύμαζε την ακρίβεια και την αποτελεσματικότητα της κινεζικής οικονομικής μηχανής, σήμερα παρακολουθεί μια μετατόπιση που συνδυάζει οικονομική φιλοδοξία με πολιτικό συγκεντρωτισμό. Στην Κίνα ο επιχειρηματίας δεν είναι αυτόνομη φιγούρα που μάχεται σε μια ελεύθερη αγορά. Είναι μέρος ενός εθνικού σχεδίου που δεν συγχωρεί την απόκλιση. Για μια χώρα που οικοδόμησε τον εικοστό πρώτο αιώνα με το σύνθημα της ανάπτυξης και της τεχνολογικής υπεροχής, η ισορροπία ανάμεσα στη δημιουργικότητα και τον έλεγχο είναι λεπτή και κρίσιμη. Αν αυτή χαθεί, το στοίχημα της πρωτοκαθεδρίας στην παγκόσμια οικονομία μπορεί να αποδειχθεί πιο εύθραυστο από όσο έμοιαζε κάποτε. Ο νέος μεγιστάνας προτιμά να παραμένει χαμηλών τόνων. Δεν επιδιώκει δημόσια προβολή. Δεν ζητά για θεσμικές μεταρρυθμίσεις ή ανοικτές αγορές. Μαθαίνει ότι η επιβίωση προϋποθέτει η σιωπή να γίνει πολιτική αρετή. Σε μια χώρα όπου η επιτυχία υπήρξε συλλογικός εθνικός στόχος, η αποσιώπηση γίνεται εργαλείο προστασίας. Ο επιχειρηματίας μένει παρών μέσω των έργων του, αλλά απών από τον δημόσιο λόγο. Η νέα Κίνα δεν εξαφανίζει μόνο ανθρώπους. Εξαφανίζει και ορισμένες εκδοχές της φιλοδοξίας. Η εικόνα των νεόκοπων μεγιστάνων που κάποτε ενσάρκωσαν την υπόσχεση της κινεζικής εκσυγχρονισμένης οικονομίας μετατρέπεται σε μια ιστορία προειδοποίησης.
Η επιτυχία στην Κίνα συνεχίζει να επιτρέπεται. Η αυτονομία όχι!
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
