Η τελειότητα κουράζει. Και η μόδα το αισθάνεται, το ορίζει και το εκμεταλλεύεται. Τώρα, που η γυαλιστερή και όλο φίλτρα εικόνα των social media επιβάλει μια πληκτική εικόνα του άψογου, η haute couture απάντησε με λάσπη… Κυριολεκτικά!
Το φθινόπωρο του 2025, το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Barbican Centre στη Λονδίνο παρουσιάζει τη θεματική έκθεση «Dirty Looks: Desire and Decay in Fashion», για την ένταση και τη γοητεία της ατέλειας, του ευτελούς υλικού, του απαγορευτικού βρώμικου, μέσα από έργα περισσότερων από 60 καταξιωμένους και ανερχόμενους σχεδιαστές. Είναι εδώ και όλες οι φορές, που τα μοντέλα περπάτησαν μέσα σε χώματα και λάσπες, φορώντας ρούχα που έμοιαζαν σαν να είχαν περάσει από καταιγίδα και εργοτάξιο μαζί. Το dirty look, όπως ονομάζεται, υπογραμμίζει κραυγαλέα πως το επιθυμητό και το σαγηνευτικό δεν θέλει αποστείρωση και τελειότητα, αλλά και πως η πολυτέλεια δεν είναι κατά ανάγκη πάντα καθαρή. Μοιάζει σαν οι σχεδιαστές κάποιες στιγμές να βούτηξαν μέσα στη ποίηση του Μποντλέρ διαποτισμένοι από το πνεύμα του πως η φθορά είναι το μόνο σταθερό κάλλος που διαθέτουμε ως είδος στο πλανήτη και πως το πρόστυχο και το ακαλαίσθητο είναι εκμαυλιστικά και αποπλανητικά ποθητά.
Η επιμελημένη φθορά, στη περίπτωση της μόδας, δεν είναι νεωτερισμός. Είναι το αρχαίο δικαίωμα του ανθρώπου να επιβιώνει μέσα από το χρησιμοποιημένο. Από τον punk ραπτισμό του Λονδίνου των 70s ως τα κατακάψια των Comme des Garçons, η ατέλεια έφερνε πάντα ζωή εκεί που το τέλειο σήμαινε μόνο βαρεμάρα. Τώρα, η αισθητική της ατέλειας αναδεικνύεται σε θεσμική στάση με την έκθεση «Dirty Looks» να σηκώνει παντιέρα δίνοντας στη βρωμιά, η σκόνη και το αποτύπωμα του χρόνου κύρος και σχεδόν ιερότητα. Είναι το βλέμμα μιας εποχής που ασφυκτιά από υπερπαραγωγή και αποστειρωμένη πολυτέλεια. Η αγορά ακολουθεί. Σύμφωνα με την Global Data, η αγορά μεταχειρισμένων ρούχων στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 85 % την τελευταία τριετία, ενώ το 65 % των Gen Z καταναλωτών προτιμά να αγοράζει επαναχρησιμοποιημένα είδη. Πίσω από αυτούς τους αριθμούς, δεν κρύβεται μόνο μια οικολογική συνείδηση, αλλά και μια νέα μορφή επιθυμίας, που θέλει το ρούχο να έχει παρελθόν. Το σκισμένο τζιν ή το λασπωμένο παπούτσι δεν είναι ένδειξη αμέλειας, αλλά τελετουργικό προνόμιο. Γιατί η μόδα, όπως κάθε πολιτισμικό σώμα, χρειάζεται σημάδια για να θυμάται ότι έζησε. Μα, η φθορά κατασκευάζεται πια με μαθηματική ακρίβεια. Τα Balenciaga Paris Sneaker που κυκλοφόρησαν το 2022, με προσεκτικά φθαρμένη όψη, κόστισαν 1.250 ευρώ το ζεύγος. Η Diesel παρουσίασε τζιν που μοιάζουν καμένα, η Miu Miu επανάφερε τα κομμένα, σχεδόν παιδικά πλεκτά, η Acne Studios έβαλε στούντιο να παράγει το σκόνισμα. Το φθαρμένο έγινε βιομηχανία και η ατέλεια έγινε business model. Και ναι, η μόδα μπορεί να εμπορευματοποιεί ακόμη και την αντίσταση. Το dirty look δεν είναι απλώς τάση, αλλά μια παραβολή για το πώς το σύστημα αφομοιώνει κάθε χειρονομία ελευθερίας, μέχρι να την πουλήσει ξανά με premium τιμή.
Η αποστείρωση της εικόνας και εκείνη η ατελείωτη λούπα ψηφιακής τελειότητας, δεν έχει απλά κουράσει αλλά προκαλεί έως και δυσφορία. Το λερωμένο ρούχο δεν προκαλεί αμηχανία, προκαλεί ανακούφιση. Είναι η συμβολική απάντηση μιας γενιάς που θέλει να αναπνεύσει μέσα στη σκόνη. Η μόδα εκφράζει πάντα το συλλογικό συναίσθημα και σήμερα αυτό είναι η κόπωση. Η τελειότητα έγινε καταναγκασμός και το άψογο καταπίεση. Και έτσι, το λερωμένο μπλουζάκι, το καψαλισμένο μανίκι, το σκισμένο στρίφωμα λειτουργούν σαν μικρές εξεγέρσεις απέναντι στην πλαστική λάμψη της όποιας οθόνης. Στην εποχή της κυκλικής οικονομίας, το «used» έγινε όρος κύρους. Οι πλατφόρμες μεταπώλησης ενδυμάτων αυξάνουν το μερίδιό τους κατά 20 % ετησίως, σύμφωνα με το ThredUp Resale Report 2024. Το ράψιμο, η επισκευή, η επανάχρηση, η ανακύκλωση μετατρέπονται σε δείκτες status. Το clean-cut, το καθαρό, αυστηρά κομμένο και συμμετρικό ρούχο, αντικαθίσταται από το raw-edge, το ατελές, με τις ανοιχτές ραφές και τα μη τελειωμένα στριφώματα, με την παλαιότητα, κάποτε στίγμα, να γίνεται πια ένδειξη γούστου. Είναι μια πολιτισμική στρατηγική, οικονομική κατεύθυνση και μια κοινωνική ομολογία. Γιατί όταν η παραγωγή ξεπερνά τα 100 δισ. ρούχα τον χρόνο, το να φοράς κάτι παλιό μοιάζει πια πιο σύγχρονο από το να αγοράζεις καινούριο.
Η υψηλή ραπτική ανακαλύπτει ξανά τη βρωμιά ως επανάσταση. Παραμένει πάντα εμβληματική και ως σημείο αναφοράς το show της Balenciaga για τη συλλογή Άνοιξη/Καλοκαίρι 2023 στην Παρισινή Εβδομάδα Μόδας του 2022. Το runway, η πασαρέλα ήταν καλυμμένη με λάσπη και τα μοντέλα λερώνονταν γλιστρώντας συχνά στο βρεγμένα δάπεδα. Ο Kanye West ή Ye άνοιξε το show φορώντας στρατιωτικό τζάκετ, δερμάτινο παντελόνι και σνίκερς. Τα ρούχα ήταν βαριά νάιλον μπουφάν, φαρδιά χαμηλοκάβαλα τζιν, ρούχα με υπερμεγέθη σιλουέτα, φορέματα που έμοιαζαν έτοιμα να κυλήσουν μέσα στο χώμα. Η έμπνευση του καλλιτεχνικού διευθυντή Ντέμνα Γκβασάλια αφορούσε την ιδέα πως όλα αποτελούν «μεταφορά για το να σκάψεις για την αλήθεια και να είσαι με τα πόδια στη γη». Αν και για κάποιους ειδικούς της μόδας το concept φάνηκε υπερβολικό ή σαν ένα κοινωνικό πείραμα που πήγε πολύ μακριά, πολλοί αναγνώρισαν ότι επρόκειτο για ένα ισχυρό μήνυμα γύρω από τη μόδα, την ταυτότητα και την κοινωνία. Από τότε, το κουρεμένο ύφασμα, ο λεκές, η ραφή που φαίνεται, είναι όλα μικρές δηλώσεις αντίστασης στην αποστειρωμένη ευδαιμονία. Το τέλειο φοριέται μόνο για λίγο, ενώ το ατελές επιβιώνει.
Η αισθητική του dirty look είναι ο καθρέφτης μιας κοινωνίας που έχει κουραστεί να καθαρίζει τα λερωμένα ίχνη της. Και όσο περισσότερο προσπαθεί να κρύψει τις ατέλειες της, τόσο περισσότερο τις αναζητά.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
