Sitting Ducks, καθιστές πάπιες! Με αυτό το χαριτωμένο όνομα αποκαλούνται πόλεις. Με ιστορία, με πολιτισμό, με ανθρώπους και με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής να τις κάνει ευάλωτες στα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα.
Οι Financial Times, πριν λίγες μέρες, χρησιμοποίησαν τον όρο «Sitting Ducks», τη μεταφορική φράση που έχει υιοθετηθεί από επιστήμονες και ειδικούς για να αποδώσει γλαφυρά την ιδέα της ακραίας ευαλωτότητας συγκεκριμένων πόλεων απέναντι στην κλιματική κρίση. Είναι πόλεις εκτεθειμένες, ακίνητες, χωρίς άμυνα ή δυνατότητα διαφυγής, όπως μια πάπια που κάθεται σε λίμνη, εύκολος στόχος και είναι το Ντάλας, η Λισαβόνα, το Σίδνεϋ, το Κέιπ Τάουν και η Αθήνα.
Αθήνα, στο έλεος της υπερθέρμανσης
Η Αθήνα μας με το μεσογειακό της κλίμα και την πυκνή αστική δόμηση, αντιμετωπίζει μια σειρά από σοβαρές προκλήσεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, που απειλούν όχι μόνο την ποιότητα ζωής των Αθηναίων, αλλά και τη λειτουργία της ίδιας της πόλης. Η αύξηση της θερμοκρασίας τα τελευταία χρόνια δεν είναι απλά μια στατιστική τάση, αλλά μια πραγματικότητα που μεταφράζεται σε έντονους και παρατεταμένους καύσωνες, με τη θερμοκρασία να σπάει συχνά ρεκόρ. Ένας σημαντικός παράγοντας που επιτείνει την κατάσταση είναι το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, όπου η μεγάλη συγκέντρωση κτιρίων, τσιμέντου και ασφάλτου εγκλωβίζει τη θερμότητα και ανεβάζει τις θερμοκρασίες μέσα στην πόλη σημαντικά πάνω από τα επίπεδα της υπαίθρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κάτοικοι της Αθήνας να βιώνουν ακραίες θερμοκρασίες, που επιβαρύνουν την υγεία τους, αυξάνουν τα περιστατικά θερμοπληξίας και θέτουν σε κίνδυνο ευάλωτες ομάδες, όπως ηλικιωμένους και παιδιά. Οι επιπτώσεις δεν σταματούν εδώ. Η παραγωγικότητα των εργαζομένων στην πόλη υπολογίζεται ότι θα μειωθεί δραματικά, με οικονομικές απώλειες που μπορεί να φτάσουν τα 230 εκατομμύρια δολάρια έως το 2050, γεγονός που δείχνει πως η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ζήτημα περιβαλλοντικό, αλλά και σοβαρό οικονομικό βάρος. Οι πυρκαγιές έχουν γίνει μια μόνιμη εφιαλτική απειλή για την Αθήνα και τις γύρω περιοχές. Το καλοκαίρι του 2024, η φωτιά που πλησίασε επικίνδυνα το Αστεροσκοπείο Πεντέλης προκάλεσε έντονη ανησυχία για τα κενά στην πρόβλεψη και την αποτελεσματική διαχείριση τέτοιων καταστροφικών φαινομένων. Η καταστροφή σημαντικών δασικών εκτάσεων στα πέριξ της πόλης, λόγω πυρκαγιών και άλλων παραγόντων, αυξάνει περαιτέρω τον κίνδυνο πλημμυρών από έντονες βροχοπτώσεις, αλλά και επιδεινώνει σημαντικά την ποιότητα του αέρα, καθώς χάνονται τα φυσικά φίλτρα, που συμβάλλουν στην καθαρότητα του περιβάλλοντος. Η δημιουργία περισσότερων πράσινων χώρων και η εγκατάσταση κλιματιζόμενων κέντρων για την προστασία των πιο ευάλωτων πολιτών κατά τη διάρκεια των καυσώνων, δεν αρκούν για να αντιμετωπίσουν το μέγεθος και την ένταση των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής. Η ανάγκη για συνολικό και συντονισμένο σχεδιασμό, που θα συνδυάζει την πρόληψη, την έγκαιρη προειδοποίηση, την αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων και την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Η Αθήνα βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή, όπου η ικανότητά της να προσαρμοστεί και να ενισχύσει την ανθεκτικότητά της απέναντι στις κλιματικές καταστροφές θα καθορίσει το μέλλον μας.
Λισαβόνα με πλημμύρες
Η Λισαβόνα, η μαγική πρωτεύουσα της Πορτογαλίας, βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν αυξανόμενο κίνδυνο, τις πλημμύρες που προκύπτουν από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η γεωγραφική της θέση, κοντά στη θάλασσα, σε συνδυασμό με την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, έχει κάνει τις πλημμύρες πιο συχνές και καταστροφικές τα τελευταία χρόνια. Οι παραδοσιακές υποδομές αποχέτευσης και διαχείρισης όμβριων υδάτων, που σχεδιάστηκαν για διαφορετικές κλιματικές συνθήκες, πλέον αδυνατούν να ανταποκριθούν στην ένταση και το μέγεθος των βροχοπτώσεων. Αντιλαμβανόμενη αυτή τη σοβαρή απειλή, η Λισαβόνα έχει θέσει σε εφαρμογή ένα ευρύ φάσμα έργων υποδομής, με έμφαση στην αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του αποχετευτικού της συστήματος. Μέσω της εφαρμογής νέων τεχνολογιών και της βελτίωσης των υποδομών, η πόλη επιδιώκει να μειώσει τόσο τη συχνότητα όσο και την ένταση των πλημμυρικών φαινομένων, προστατεύοντας τους κατοίκους και τις οικονομικές δραστηριότητες. Γίνονται προσπάθειες για την ενίσχυση των φυσικών απορροφητικών επιφανειών, όπως πάρκα και υγροβιότοποι, τα οποία λειτουργούν ως φυσικά φίλτρα και αποθήκες νερού.
Κέιπ Τάουν με ξηρασία
Σε άλλη ήπειρο, στην Αφρική, το Κέιπ Τάουν, αντιμετωπίζει ένα διαφορετικό αλλά εξίσου μεγάλο κίνδυνο, την ξηρασία. Το 2018, η πόλη βίωσε μια από τις πιο σοβαρές κρίσεις νερού στην ιστορία της, που έμεινε γνωστή ως Day Zero, η μέρα, δηλαδή, στην οποία τα αποθέματα πόσιμου νερού πλησίασαν στο μηδέν, απειλώντας με διακοπή της υδροδότησης για εκατομμύρια κατοίκους. Αυτή η κρίση δεν ήταν μια απλή σύμπτωση, αλλά το αποτέλεσμα της συνδυαστικής επίδρασης της μακροχρόνιας μείωσης των βροχοπτώσεων και της ανόδου της θερμοκρασίας, που συνδέονται άμεσα με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Η μείωση των υδάτινων πόρων έχει επιβαρύνει το οικοσύστημα και έχει θέσει σε συναγερμό τις αρχές του Κέιπ Τάουν. Αφού έχουν εκδηλωθεί τα μεγάλα προβλήματα, έχει αρχίσει η εφαρμογή πολιτικών αυστηρής διαχείρισης και εξοικονόμησης νερού, η επένδυση σε τεχνολογίες ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης υδάτων, καθώς και η ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών υδροδότησης, όπως η αφαλάτωση. Η απειλή της ξηρασίας θυμίζει συνεχώς τη καυτή της παρουσία της και οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι θα εμφανιστεί ακόμη πιο έντονη, περισσότερο παρατεταμένη και αγριεμένα αδηφάγα στο μέλλον.
Ντάλας με Καύσωνες, πλημμύρες και καθίζηση εδάφους
Το Ντάλας, μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του Τέξας, βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν συνδυασμό κλιματικών απειλών που εντείνονται χρόνο με τον χρόνο. Οι καύσωνες γίνονται ολοένα και πιο συχνοί και έντονοι, επηρεάζοντας αρνητικά τη δημόσια υγεία, ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων όπως οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά. Οι υψηλές θερμοκρασίες επιβαρύνουν τα ενεργειακά δίκτυα λόγω της αυξημένης χρήσης κλιματισμού, προκαλώντας συχνές διακοπές ρεύματος. Οι πλημμύρες αποτελούν έναν εξίσου σοβαρό κίνδυνο για την περιοχή. Η γρήγορη και τεράστια αστικοποίηση έχει οδηγήσει στην αντικατάσταση φυσικών απορροφητικών επιφανειών, όπως το έδαφος και η βλάστηση, με αδιαπέραστα υλικά όπως άσφαλτο και τσιμέντο, με αποτέλεσμα το νερό της βροχής να μην απορροφάται, αλλά να συσσωρεύεται στους δρόμους και στα χαμηλά σημεία της πόλης, προκαλώντας πλημμυρικά φαινόμενα. Κάπου εκεί, αρχίζει και η καθίζηση του εδάφους, η οποία οφείλεται στην υπεράντληση των υπόγειων υδάτων. Καθώς η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα μειώνεται, το έδαφος χάνει τη σταθερότητά του, αντιμετωπίζοντας καθίζηση, που αυξάνει τον κίνδυνο για πλημμύρες και μπορεί να προκαλέσει ζημιές σε κτίρια, δρόμους και υποδομές, σε ένα φαύλο κύκλο μεγάλων προβλημάτων, που ήδη αντιμετωπίζει η πόλη.
Σίδνεϋ με πυρκαγιές και με πλημμύρες
Το Σίδνεϋ, η μεγαλύτερη πόλη της Αυστραλίας, χτυπιέται τα τελευταία χρόνια από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης με ένταση, που προκαλεί ανησυχία. Οι πυρκαγιές αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες απειλές, καθώς οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν και οι περίοδοι ξηρασίας διαρκούν περισσότερο. Το ξηρό κλίμα και η έντονη βλάστηση σε συνδυασμό με τους ισχυρούς ανέμους δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για την εξάπλωση δασικών πυρκαγιών, οι οποίες απειλούν ζωές, περιουσίες και οικοσυστήματα. Οι καταστροφικές πυρκαγιές δεν επηρεάζουν μόνο την ύπαιθρο, αλλά και τα προάστια της πόλης, αναγκάζοντας χιλιάδες κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τον καπνό δημιουργεί σοβαρά προβλήματα υγείας, ενώ οι επιπτώσεις στην πανίδα και τη χλωρίδα είναι ανυπολόγιστες. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες δεν περιορίζονται στις πυρκαγιές, αλλά και οι σφοδρές βροχοπτώσεις προκαλούν σοβαρές πλημμύρες, που επηρεάζουν το αστικό δίκτυο, καταστρέφουν υποδομές και απειλούν την καθημερινότητα των πολιτών, τις περιουσίες και κάποτε την ίδια τους τη ζωή. Πολλές περιοχές του Σίδνεϋ είναι ευάλωτες, καθώς το αποχετευτικό σύστημα αδυνατεί να ανταποκριθεί στις τεράστιες ποσότητες νερού, οδηγώντας σε συχνές και καταστροφικές υπερχειλίσεις.
Έστω και τώρα, τι μπορεί να γίνει
Οι Καθιστές Πάπιες, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με τις φυσικές και τεχνικές υποδομές τους να δοκιμάζονται στα όρια της αντοχής τους. Η επιτυχής διαχείριση αυτών των σύνθετων κινδύνων, δεν εξαντλείται μόνο στην αναβάθμιση των μηχανικών συστημάτων ή στην υλοποίηση τεχνικών έργων. Είναι απαραίτητη μια συνολική προσέγγιση, που περιλαμβάνει την ενεργή συμμετοχή και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Οι πολίτες, μέσα από την αλλαγή νοοτροπιών και τη συλλογική δράση, μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση πιο βιώσιμων και ανθεκτικών πόλεων. Η ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης, η ενημέρωση για τους κινδύνους αλλά και οι πρακτικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή, όπως η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, η ανακύκλωση, η συμμετοχή σε τοπικές πρωτοβουλίες δενδροφύτευσης και η υποστήριξη πράσινων χώρων, αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, η ενδυνάμωση των κοινοτήτων και η ανάπτυξη μηχανισμών αλληλοϋποστήριξης, ειδικά των πιο ευάλωτων ομάδων, εξασφαλίζει ότι οι πόλεις θα μπορούν να αντιδρούν πιο γρήγορα και αποτελεσματικά όταν τα ακραία φαινόμενα εκδηλώνονται. Η συνεργασία ανάμεσα στις τοπικές αρχές, τους επιστήμονες, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες θεωρούνται αυτονόητες κινήσεις που έπρεπε να συμβαίνουν από χθες. Η τεχνολογία και η ψηφιακή διακυβέρνηση μπορούν να βελτιώσουν την παρακολούθηση και πρόβλεψη των κλιματικών φαινομένων, ενώ ταυτόχρονα να διευκολύνουν την άμεση ενημέρωση των πολιτών και τη συντονισμένη αντίδραση σε έκτακτες ανάγκες.
Οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής και τα σημεία ελπίδας
Δυστυχώς, την ίδια στιγμή που το πρόβλημα γίνεται όλο και πιο ορατό, δεν λείπουν οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, επιχειρηματικοί κύκλοι και μέσα ενημέρωσης που συνεχίζουν να σπέρνουν αμφιβολίες, να διαστρεβλώνουν επιστημονικά δεδομένα ή να καθυστερούν τη λήψη μέτρων με πρόσχημα την οικονομική ανάπτυξη. Η στάση τους υπονομεύει τις παγκόσμιες προσπάθειες, ευθύνεται για τη ζημιά του υπόλοιπου πλανήτη και των κατοίκων του και είναι επικίνδυνη για την ίδια την επιβίωση του είδους. Απέναντι σε αυτήν την αδράνεια, την παραπληροφόρηση και την επικινδυνότητα, ευτυχώς υπάρχουν από μεμονωμένες ισχυρές φωνές, μέχρι ισχυροί φορείς και οργανισμοί από διεθνείς περιβαλλοντικές συμμαχίες και ερευνητικά ιδρύματα, μέχρι πρωτοπόρες επιχειρήσεις και δίκτυα πολιτών – που δρουν αποφασιστικά για να αντιστρέψουν την κατάσταση. Προωθούν καινοτόμες λύσεις, επενδύουν σε καθαρές τεχνολογίες, πιέζουν κυβερνήσεις για δεσμεύσεις και διαμορφώνουν ένα νέο πρότυπο ανάπτυξης, βασισμένο στον σεβασμό προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Λύσεις, ακόμα, υπάρχουν. Αυτό που χρειάζεται είναι πολιτική βούληση, κοινωνική συμμετοχή και συλλογική συνείδηση. Γιατί αν δεν αλλάξουμε τώρα, μπορεί να μην έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε αύριο. Και βέβαια οι ισχυροί του πλανήτη και οι εθνικές κυβερνήσεις καλό θα ήταν να ιεραρχήσουν τους κινδύνους αυτούς ψηλά στο ενδιαφέρον τους, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον ως ειδος.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
