Ο κόσμος σήμερα έχει να αντιμετωπίσει καταστάσεις πρωτόγνωρες και φοβικές, από την κλιματική αλλαγή μέχρι τις γεωπολιτικές εντάσεις και τη συνεχιζόμενη οικονομική πίεση. Σε όλα αυτά ή και απ όλα αυτά, σύμφωνα με την Έκθεση Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ ή UNDP, η ανθρωπότητα πρεπει να αντιμετωπίσει το πως η πρόοδος επιβραδύνεται, οι ανισότητες βαθαίνουν, και η παγκόσμια ανασφάλεια μαστίζει αλύπητα κοινωνίες και τα άτομα.
Πίσω από τους δείκτες της ανάπτυξης ακινησία και στασιμότητα
Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ, UNDP, στην ετήσια έκθεσή του, περιγράφει μια πραγματικότητα όπου η ανάπτυξη, όπως τη γνωρίζαμε για δεκαετίες, μοιάζει να έχει σταματήσει. Για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1990, ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης, ένα πολυδιάστατο μέτρο που συνδυάζει οικονομικά, εκπαιδευτικά και υγειονομικά δεδομένα, παρουσίασε συνεχή πτώση σε πάνω από 90 χώρες την περίοδο 2020 έως 2022. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το παγκόσμιο εισόδημα ανά κάτοικο αυξήθηκε με τον βραδύτερο ρυθμό της τελευταίας δεκαετίας, μόλις κατά 1,1% το 2023, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του 3% της προ-πανδημικής περιόδου. Η στασιμότητα αυτή δεν είναι απλώς οικονομική, αλλά βαθιά υπαρξιακή. Απειλεί τη βάση της συλλογικής μας προόδου και υπονομεύει τη δυνατότητα των κοινωνιών να σχεδιάσουν το μέλλον τους με ελπίδα.
Ακόμη μεγαλύτερες ανισότητες
Το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες όχι μόνο δεν περιορίζεται, αλλά επεκτείνεται, για τέταρτη συνεχή χρονιά. Ενώ στις ανεπτυγμένες οικονομίες σημειώνεται κάποια ανάκαμψη, οι αναπτυσσόμενες χώρες παραμένουν εγκλωβισμένες σε ένα περιβάλλον χαμηλής ανάπτυξης, υψηλού πληθωρισμού και περιορισμένης πρόσβασης σε χρηματοδότηση. Η κρίση του χρέους επιδεινώνεται και δεκάδες χώρες με χαμηλό εισόδημα φλερτάρουν με την πτώχευση ή έχουν, ήδη, περιέλθει σε στάση πληρωμών. Το μέσο επιτόκιο δανεισμού τους έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2021, περιορίζοντας δραματικά τη δυνατότητα των κυβερνήσεων να επενδύσουν σε κρίσιμους τομείς όπως η δημόσια υγεία, η παιδεία και οι υποδομές. Την ίδια στιγμή, η ανισότητα στον παγκόσμιο πλούτο βαθαίνει. Σύμφωνα με τη World Inequality Database, το 10% των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο ελέγχει πάνω από το 75% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου. Αυτή η ανισορροπία δημιουργεί κοινωνικές εντάσεις, ενισχύει τη δυσπιστία προς τους θεσμούς και υπονομεύει τη δημοκρατική συνοχή, ιδιαίτερα στις πιο εύθραυστες περιοχές του πλανήτη.
Η τεχνητή νοημοσύνη και οι μεγάλες προσδοκίες
Μέσα σε αυτό το τοπίο της απογοήτευσης, η Τεχνητή Νοημοσύνη αναδύεται ως πιθανός καταλύτης ανάκαμψης. Η έκθεση του UNDP επισημαίνει με έμφαση ότι, παρά τη γενικευμένη απαισιοδοξία, οι προσδοκίες για την τεχνολογική εξέλιξη, ιδίως για τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης– είναι ιδιαίτερα υψηλές, ακόμα και στις φτωχότερες χώρες. Περίπου έξι στους δέκα εργαζομένους παγκοσμίως πιστεύουν ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα επηρεάσει θετικά την εργασία τους και θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες. Το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο, αγγίζοντας το 70%, στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όπου οι πολίτες βλέπουν την τεχνολογία ως μέσο βελτίωσης της παραγωγικότητας, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στην υγεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι δύο στους τρεις ερωτηθέντες σε αυτές τις περιοχές δηλώνουν ότι σκοπεύουν να ενσωματώσουν την AI στην καθημερινότητά τους, μέσα στο επόμενο έτος. Η αισιοδοξία, ωστόσο, συνοδεύεται από σοβαρές ανησυχίες. Η πρόσβαση σε τεχνολογικά εργαλεία παραμένει άνιση. Ενώ σχεδόν όλες οι αναπτυγμένες χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει εθνικές στρατηγικές για την AI, λιγότερο από το ένα πέμπτο των αναπτυσσόμενων χωρών έχει πράξει το ίδιο. Το ψηφιακό χάσμα δεν είναι μόνο θέμα υποδομών· είναι και πολιτισμικό. Οι αλγόριθμοι, σχεδιασμένοι συχνά σε πολιτισμικά μονοσήμαντα περιβάλλοντα, ενσωματώνουν προκαταλήψεις που αποκλείουν ή αδικούν ομάδες πληθυσμού. Ο κίνδυνος μιας “τεχνολογικής ανισότητας” που θα αναπαράγει ή και θα ενισχύει τις υφιστάμενες κοινωνικές διακρίσεις είναι υπαρκτός.
Πρόταση παγκόσμιας συμφωνίας για την Τεχνητή Νοημοσύνη
Η έκθεση του UNDP τολμά να θέσει το θεμελιώδες ερώτημα του αν η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πράγματι μια επανάσταση, τότε, σε ποια κατεύθυνση θα κινηθεί αυτή. Το κενό διακυβέρνησης, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, απειλεί να μετατρέψει την ευκαιρία σε απειλή. Χρειάζεται επανασχεδιασμός των μηχανισμών συνεργασίας, ρύθμισης και κατανομής της καινοτομίας, με στόχο τη δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη. Το UNDP προτείνει μια νέα παγκόσμια συμφωνία για την Τεχνητή Νοημοσύνη, μια δέσμευση στην ευθυγράμμιση της τεχνολογικής προόδου με τις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της διαφάνειας, της ισότητας και της οικολογικής ευθύνης. Όπως, άλλωστε, σημειώνει ο Αχάιμ Στέινερ «η τεχνολογία αφορά τους ανθρώπους και όχι μόνο τα πράγματα». Το μέλλον, υπογραμμίζει, είναι θέμα επιλογής και εναπόκειται σε εμάς να διαμορφώσουμε την εξέλιξη προς μια κατεύθυνση συμπερίληψης και ελπίδας.
Η χαμένη ανθρώπινη εμπιστοσύνη
Ο κόσμος σήμερα δεν κινδυνεύει μόνο από γεωπολιτικές εντάσεις ή οικονομικά σοκ. Κινδυνεύει από την απώλεια της εμπιστοσύνης. Όταν οι κοινωνίες αισθάνονται ότι η πρόοδος είναι προνόμιο των λίγων, η ανασφάλεια ριζώνει βαθιά, όχι μόνο στις αγορές, αλλά στις συνειδήσεις. Σε έναν τέτοιο κόσμο, η πρόοδος δεν είναι απλώς στόχος. Είναι προϋπόθεση σταθερότητας. Η ανασφάλεια που απλώνεται σαν σύννεφο δεν είναι αναπόφευκτη. Μπορεί να αναστραφεί, αρκεί η παγκόσμια κοινότητα να επιδείξει βούληση, συνεργασία και στρατηγική διορατικότητα. Η τεχνολογία, η οικονομία, ακόμα και οι κρίσεις, μπορούν να γίνουν εργαλεία προόδου, εάν χρησιμοποιηθούν με ανθρώπινο μέτρο.
Ίσως -όπως υπαινίσσεται η έκθεση του ΟΗΕ- να βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιστορική καμπή. Μπορεί να είμαστε λιγότερο ασφαλείς, αλλά δεν είμαστε λιγότερο ικανοί να ξανασχεδιάσουμε τον κόσμο μας.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
