«Δεν φοβάμαι τα μηχανήματα που σκέφτονται σαν τους ανθρώπους, αλλά τους ανθρώπους που σκέφτονται σαν μηχανήματα» – Ελιό Βιζέλ, συγγραφέας που επέζησε απ το Ολοκαύτωμα.
Πίσω από τους τεχνικούς όρους, τις εντυπωσιακές ανακοινώσεις, τις επενδύσεις δισεκατομμυρίων, τα νέα απ τα έργα και τις ημέρες των δισεκατομμυριούχων ιδιοκτητών των τεχνολογικών κολοσσών, διαμορφώνεται μια νέα παγκόσμια ισορροπία ισχύος, που οι αλγόριθμοι δεν είναι ουδέτερα εργαλεία, αλλά φορείς προθέσεων, ιδεολογιών και συμφερόντων. Η σημερινή μάχη γύρω από τα μεγάλα μοντέλα γλώσσας, όπως αυτά που στηρίζουν τα δημοφιλέστερα συστήματα ΑΙ, δεν είναι, ναι, τεχνολογική, αλλά η παντοδυναμία του σύρει πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά κυριάρχα θέματα. Από τη μία πλευρά βρίσκονται τα ιδιωτικά, κλειστά μοντέλα που αναπτύσσονται από κολοσσούς όπως οι OpenAI, Google DeepMind και Anthropic, με πρόσβαση σε τεράστιους υπολογιστικούς πόρους και σε datasets, που αντλούνται από τον ίδιο τον ιστό του διαδικτύου. Από την άλλη, πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρίζουν την ανάπτυξη ανοιχτών, προσβάσιμων συστημάτων, τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν σε δημόσιες υπηρεσίες, εκπαιδευτικά ιδρύματα και μικρότερες επιχειρήσεις χωρίς τον έλεγχο λίγων.
Το 2024, η παγκόσμια επένδυση στα λεγόμενα foundation models ξεπέρασε τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των πόρων συγκεντρώθηκε στα χέρια τριών μόνο εταιρειών, σε μια πραγματικότητα όπου ψηφιακή εξουσίας και κυριαρχίας. Σύμφωνα με τη McKinsey, έως το 2030 έως και το 15% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως αναμένεται να επηρεάζεται άμεσα από την υιοθέτηση εφαρμογών ΑΙ, με τις εκτιμήσεις της Goldman Sachs να ανεβάζουν αυτό το ποσοστό στο 25%. Και τελικά, όταν λέμε «Τεχνητή Νοημοσύνη» μιλάμε άραγε όλοι για το ίδιο πράγμα; Πίσω από τις πλατφόρμες που συνομιλούν φυσικά, αναλύουν δεδομένα ή γράφουν κώδικα, κρύβονται αόρατες αλυσίδες εργασίας. Στον Παγκόσμιο Νότο, χιλιάδες άνθρωποι πληρώνονται ελάχιστα για να κάνουν moderation σε δεδομένα, να εντοπίζουν λάθη, να καθαρίζουν τα inputs από βία, πορνογραφία, προκαταλήψεις. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας μιλά ήδη για μια νέα μορφή ψηφιακού καταμερισμού εργασίας, όπου η λάμψη της καινοτομίας φωτίζει μόνο την επιφάνεια, αφήνοντας στη σκιά τις κοινωνικές ανισότητες που αναπαράγει.
Αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται πλέον στην επιλογή προσωπικού, στην απονομή δανείων, στη δικαιοσύνη, στην αστυνόμευση, στη διάδοση ειδήσεων. Δεν είναι αμερόληπτοι. Ενσωματώνουν τα δεδομένα που τους δίνονται. Και τα δεδομένα αυτά είναι φορτισμένα από το παρελθόν, με ανισότητες, αποκλεισμούς, στερεότυπα. Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στα μέσα ενημέρωσης είναι, ήδη, ορατή. Από αυτοματοποιημένα δελτία ειδήσεων μέχρι συστήματα ροής περιεχομένου, που καθορίζουν τι βλέπουμε και τι αγνοούμε, ο αλγόριθμος αναλαμβάνει ρόλο επιμελητή. Η πληροφορία γίνεται εξατομικευμένη, αλλά όχι ουδέτερη. Στην πράξη, ο δημόσιος διάλογος στενεύει. Η κοινή γνώμη κατευθύνεται από ό,τι μετριέται, όχι απαραίτητα από ό,τι έχει σημασία. Η προβολή δεν ταυτίζεται με την αξία. Κι όσο περισσότερο οι μηχανές προβλέπουν τι μας ενδιαφέρει, τόσο λιγότερο συναντάμε εκείνο που δεν περιμέναμε να μάθουμε. Ο Μισέλ Φουκώ θα αναγνώριζε, εδώ, ένα νέο καθεστώς μικροεξουσιών, όπου η επιτήρηση γίνεται διάχυτη, η εξουσία αποκτά αλγοριθμική μορφή και η υποκειμενικότητα υπολογίζεται σε ποσοστά.
Στην καρδιά του ζητήματος βρίσκεται η πρόσβαση. Ποιος έχει δικαίωμα να αξιοποιεί τα εργαλεία αυτά. Ποιος αποφασίζει ποια απάντηση είναι η σωστή. Ποιοι λόγοι ενσωματώνονται και ποιοι αποκλείονται. Η συζήτηση για “ηθική ΑΙ”, που ανοίγεται διεθνώς από φορείς όπως η UNESCO, έχει σημασία μόνο εφόσον συνοδεύεται από πολιτική βούληση και πρακτικά μέτρα διαφάνειας, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ομοιογενής ούτε προδιαγεγραμμένη. Υπάρχουν εναλλακτικά μοντέλα, εναλλακτικές φιλοσοφίες. Η Meta υποστηρίζει τον ανοιχτό κώδικα για να αποφύγει την κριτική περί μονοπωλιακής εξουσίας. Η Mistral, στην Ευρώπη, επιχειρεί να δημιουργήσει ένα μοντέλο μικρότερης κλίμακας μεν, προσβάσιμο και ανεξάρτητο δε. Η Κίνα επενδύει σε κεντρικά ελεγχόμενα συστήματα με κρατικό έλεγχο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μόλις υιοθέτησε την πρώτη ευρεία ρυθμιστική πράξη για την ΑΙ, επιχειρώντας να ελέγξει ένα πεδίο όπου, ήδη, καθυστερεί. Σε αυτό το πεδίο δεν αναμετρώνται μόνο τεχνολογίες, αλλά και κοσμοαντιλήψεις. Και μέσα σε αυτόν τον αόρατο ανταγωνισμό, η κοινωνία δεν είναι απλός παρατηρητής. Όλο και περισσότερο, η θέση του πολίτη, του εργαζομένου, του εκπαιδευτικού, του δημοσιογράφου καθορίζεται, σιωπηρά συνήθως, από αλγόριθμους, που διαμορφώνουν όχι μόνο απαντήσεις αλλά και τις ίδιες τις ερωτήσεις. Η συζήτηση για την ΑΙ δεν περιορίζεται σε εξειδικευμένα φόρα. Διαχέεται παντού. Ακόμα κι εκεί όπου δεν ακούγεται καθαρά.
Η τεχνολογία προχωρά με ρυθμό που δεν περιμένει κανέναν. Το ερώτημα δεν είναι αν θα συμβαδίσουμε μαζί της, αλλά με ποιους όρους. Και κυρίως, ποιος θα τους διαμορφώσει.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
