Μια φορά και έναν -όχι τόσο μακρινό- καιρό η λέξη «τουρίστας» προφέρονταν σχεδόν ευλαβικά και σήμαινε τον επισκέπτη, που έφερνε χρήματα, άνοιγε δουλειές, κουβαλούσε άλλες συνήθειες και διαφορετική οπτική, φέρνοντας σε επαφή άλλες κουτούρες. Σήμερα, όμως, είναι ο ενοχλητικός περαστικός, που κάποτε προκαλεί βλέμματα αγανάκτησης, πανό σε διαδηλώσεις και, πιο πρόσφατα, νεροπίστολα…
… Στη Βαρκελώνη, στη Μαγιόρκα, στη Λισαβόνα και αλλού, κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους όχι για να ζητήσουν περισσότερα, αλλά για να φωνάξουν «ως εδώ και μη παρέκει» στους τουρίστες που κατακλύζουν τις ιστορικές, πλούσιες σε παράδοση και ομορφιά πόλεις. Ναι, ναι! Το φαινόμενο λέγεται «υπερτουρισμός», το ξέρουμε όλοι και αν συνεχίσουμε να το κοιτάμε απλώς σαν νούμερα σε πίνακες και αεροπορικές αφίξεις, μάλλον έχουμε, ήδη, χάσει την ουσία του.
Το βάρος των αριθμών και η αθέατη κόπωση των πόλεων
Το 2024, οι διεθνείς αφίξεις τουριστών έφτασαν τα 1,4 δισεκατομμύρια παγκοσμίως, ξεπερνώντας τα προ πανδημίας επίπεδα. Στην Ευρώπη, τα νούμερα ξεπέρασαν κάθε πρόβλεψη. Στην Ισπανία, περισσότεροι από 94 εκατομμύρια τουρίστες εισέβαλαν – κυριολεκτικά – σε αστικά κέντρα και νησιά, αφήνοντας πίσω μια οικονομία τζίρου 126 δισεκατομμυρίων ευρώ, αλλά και μια κοινωνία στα όρια. Στην Ελλάδα, η Ζάκυνθος, έσπασε ρεκόρ τουριστών και ανακηρύχθηκε η πιο συνωστισμένη τουριστική περιοχή της Ευρώπης, όπου για κάθε κάτοικο, αντιστοιχούσαν 45 τουρίστες. Και όχι, δεν είναι υπερβολή. Είναι καταγραφή. Στην πανέμορφη και γι’ αυτό πολύπαθη Βενετία, αντιστοιχούν πάνω από 20 επισκέπτες για κάθε κάτοικο, με τα στενά, περίτεχνα και μοναδικά σοκάκια της πόλης να μετατρέπονται σε θεματικό πάρκο και με τους κατοίκους να μεταναστεύουν, όχι για να αναζητήσουν άλλου καλύτερη μοίρα, αλλά λόγω τουρισμού.
2025 και «Όχι άλλο Airbnb» με νεροπίστολα, πανό και αγανάκτιση
Το 2025 δεν έφερε μόνο νέα ρεκόρ αφίξεων, αλλά και ένα καυτό καλοκαίρι κοινωνικής έντασης. Η 15η Ιουνίου σημάδεψε μια πορεία κινητοποίησης ταυτόχρονα σε Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία, που χαρακτηρίστηκε από… συμβολικές επιθέσεις με νεροπίστολα. Στη Βαρκελώνη των 1,6 εκατ. κατοίκων, που το 2024 οι τουρίστες έφτασαν τα 26 εκατομμύρια, περίπου 600 διαδηλωτές αισθάνθηκαν ότι «τα όρια έχουν ξεπεραστεί» και άρχισαν να ψεκάζουν επισκέπτες με νερό και χρώμα στο ιστορικό κέντρο μαζί με συνθήματα όπως «Your holidays, my misery» και «Mass tourism kills the city», δηλαδη «Οι διακοπές σου, η δυστυχία μου» και «Ο μαζικός τουρισμός σκοτώνει την πόλη». Ταυτόχρονα, στη Μαγιόρκα, που σημειώθηκε η μεγαλύτερη μέχρι στιγμής συγκέντρωση, με περίπου 5.000 άνθρωποι στην Πάλμα, οι διαμαρτυρίες ήταν έντονες για την ασφυξία στις γειτονιές και την συνεχόμενη άνοδο ενοικίων, που εκτοξεύονται συνεχώς τους τελευταίους έξι μήνες. Στη Λισαβόνα επίσης η συμμαχία της SET, ή της Southern Europe against Touristification, που θα πει η Νότια Ευρώπη κατά της τουριστικοποίησης, πρόβαλε έντονα τη φθορά της τοπικής αγοράς και του πολιτισμού, με αντιπροσωπευτικά πανό και πορείες με μοτοσυκλέτες στους κεντρικούς δρόμους. Η χρήση νεροπιστολών είναι ένα ειρωνικό εργαλείο, όπως τονίζει κάτοικος με νερό στο χέρι: «This is a symbol to say that we are fed up of how tourism industry is transforming our country into a theme park», δηλαδή «είναι ένα συμβολικό μήνυμα πως έχουμε φτάσει στα όριά μας με τον τουρισμό να μεταμορφώνει τη χώρα μας σε λούνα παρκ για τουρίστες». Ο δήμος της Βαρκελώνης, υπό το βάρος όλων αυτών, έχει ήδη θεσπίσει moratorium βραχυχρόνιων μισθώσεων και δεσμεύτηκε για εξάλειψη 66.000 Airbnb ως το 2028. Οι αφίξεις, όμως συνεχίζουν να αυξάνονται και τον Απρίλιο του 2025 καταγράφηκαν 8,6 εκατ. κατά 10,1 % περισσότερες σε σχέση με τον Απρίλιο του 2024), οι ξενοδοχειακές διαμονές αυξήθηκαν κατά 2,5 %, ενώ οι διανυκτερεύσεις σε ενοικιαζόμενες κατοικίες εκτοξεύτηκαν κατά 25,2 %. Όλα αυτά είναι δεδομένα που αποτυπώνουν με ακρίβεια πώς η στέγαση μετατρέπεται σε είδος πολυτελείας για τους κατοίκους.
Η οικονομία λέει “ναι”, η καθημερινότητα φωνάζει “φτάνει”
Η υπερφόρτωση δεν αφορά μόνο την κυκλοφορία ή την αισθητική αλλοίωση. Στη Μαγιόρκα, η μέση τιμή ενοικίασης κατοικίας ανέβηκε κατά 37% μέσα σε μόλις τρία χρόνια. Στη Βαρκελώνη, η πόλη απαγόρευσε πρόσφατα τη χορήγηση νέων αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης μέχρι το 2028, με στόχο να περιορίσει την εκτόπιση των ντόπιων από τις γειτονιές τους. Στην Ελλάδα πληθαίνουν εκείνοι που ρωτούν πόσα καινούργια κτήρια και τουρίστες θα αντέξουν να σηκώνουν τα νησιά. Η Πορτογαλία προσπαθεί να θεσπίσει “ζώνες κορεσμού”, περιορίζοντας τη δημιουργία νέων τουριστικών καταλυμάτων στις πιο φορτισμένες περιοχές. Η οικονομία, φυσικά, έχει τη δική της γλώσσα και αυτή, ε, δεν λες πως βάζει και μεγάλη σκασίλα για τους ανθρώπους και τις δυσκολίες της. Τα τουριστικά έσοδα παραμένουν βασική πηγή εθνικών εσόδων, ιδίως για χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Κροατία. Το 2024, πάνω από το 25% του ελληνικού ΑΕΠ προήλθε άμεσα ή έμμεσα από τον τουρισμό. Η τουριστική δαπάνη εντός της ΕΕ αυξήθηκε κατά 18% σε σχέση με το 2023. Ωστόσο, όπως έχει επισημάνει και ο νομπελίστας οικονομολόγος Ζοζέφ Στίγκλιτς, «δεν ζουν οι αριθμοί στις πόλεις, αλλά οι άνθρωποι». Και οι άνθρωποι αρχίζουν να πνίγονται, να ασφυκτιούν και να φωνάζουν.
Οι προτάσεις δεν λείπουν, η υλοποίηση είναι το ζόρι
Το θέμα δεν είναι ότι ο τουρισμός ως φαινόμενο είναι προβληματικός. Το πρόβλημα είναι η υπερσυγκέντρωσή του. Ο μαζικός, ανεξέλεγκτος τουρισμός οδηγεί στην απορρύθμιση των κοινωνιών. Οι πόλεις μετατρέπονται σε σκηνικά για Instagram, οι παραδοσιακές αγορές γίνονται θεματικά πανηγύρια και η καθημερινότητα ενός κατοίκου μεταλλάσσεται σε εμπορικό προϊόν. Προτάσεις υπάρχουν. Και δεν χρειάζεται να είναι ούτε αντιτουριστικές, ούτε απομονωτικές. Στη Βενετία, δοκιμάζεται η είσοδος με ημερήσιο εισιτήριο για τους ημερήσιους επισκέπτες, κάτι που, ήδη, εφαρμόζεται στο Ματσού Πίτσου του Περού, όπου έχει τεθεί ανώτατο όριο 5.000 επισκεπτών την ημέρα. Στην Ολλανδία, οι αρχές έχουν στραφεί στην «ποιότητα» αντί της «ποσότητας» επισκεπτών, ενισχύοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού και προβάλλοντας λιγότερο γνωστούς προορισμούς. Στην Ελλάδα, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο βιώσιμης τουριστικής διαχείρισης θα μπορούσε να περιλαμβάνει, σύμφωνα με διεθνείς πρακτικές και σχετικές μελέτες του UNWTO, του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού του ΟΗΕ, δηλαδή και του OECD, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, μέτρα όπως η γεωγραφική αποσυμφόρηση των επισκεπτών, η θέσπιση εισιτηρίων για ιδιαίτερα φορτισμένα τοπόσημα, η υποχρεωτική καταγραφή όλων των τουριστικών καταλυμάτων και όχι ακραία πλέον, ο καθορισμός ανώτατων αναλογιών τουριστών προς κατοίκους, κυρίως σε μικρές νησιωτικές περιοχές.
Ο προορισμός του ταξιδιού δεν είναι σκηνικό, αλλά σχέση
Όχι, δεν είναι όλα μαύρα. Δεν ζητά κανείς να σταματήσει ο κόσμος να ταξιδεύει. Το ταξίδι είναι μέσο κατανόησης του άλλου και του εαυτού μας του ίδιου. Αλλά όταν το ταξίδι γίνεται επανάληψη του ίδιου template, η εμπειρία χάνει την αυθεντικότητα της. Και μαζί της, την ανθρωπιά της. Κάποιος είπε πως «το ταξίδι αρχίζει εκεί που τελειώνει η οικειότητα». Ας το ξανασκεφτούμε. Ίσως να ήρθε η στιγμή να σταματήσουμε να βλέπουμε τους τόπους ως εμπειρίες προς κατανάλωση και να αρχίσουμε να τους σεβόμαστε, γιατί τελικά, κανένα Airbnb δεν αντικαθιστά τη γειτονιά και κανένα resort, όσο πολυτελές κι αν είναι, δεν μπορεί να προσφέρει το αίσθημα πως ανήκεις, πως είσαι σπίτι σου.
Και όπως συνήθιζε να λέει ο Αλμπέρ Καμί, «Μέσα στο καλοκαίρι της καρδιάς μου, κατάλαβα πως υπήρχε ένας αήττητος χειμώνας», που αυτός ο χειμώνας, μοιάζει, να αιωρείται πάνω από τις αγαπημένες πόλεις μας.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
