Το δίκοχο του Ναπολέοντα, η θήκη του διαζυγίου και άλλες ιστορίες των 7 εκατομμυρίων! Κοινώς πώς, αλήθεια, οι δημοπρασίες σαν φαντασμαγορικά σόου κλάσης, πια, μετατρέπουν τη μνήμη σε εμπόρευμα και ποιοι κινούν τα νήματα αυτής της υπόγειας, ελιτίστικης αλλά εκθαμβωτικής αγοράς.
Η παρισινή ατμόσφαιρα αγαπά την υπερβολή, αλλά στην περίπτωση της νέας δημοπρασίας του οίκου Sotheby’s, που παρουσιάζει περισσότερα από 100 προσωπικά αντικείμενα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ξεπερνά τον ίδιο της τον εαυτό. Στρατιωτικές στολές, προσωπικά έγγραφα, το δίκοχο καπέλο του, ένα πτυσσόμενο κρεβάτι, μέχρι και η δερμάτινη θήκη που περιείχε το διαζύγιο από την Ιωσηφίνα! Θραύσματα Ιστορίας και απομεινάρια ανθρώπων που κάποτε υπήρξαν, όλα κοστολογημένα με την ψυχραιμία της αγοράς, σε περισσότερο από 7 εκατομμύρια ευρώ συνολικά, με το μαύρο καπέλο του Κορσικανού στρατηλάτη, μόνο να εκτιμάται στις 500.000 δολάρια. Μα, η συγκεκριμένη δημοπρασία δεν είναι απλώς ένα συμβάν για συλλέκτες. Είναι ένα γεγονός που λειτουργεί σαν ηχητικό ντοκιμαντέρ χωρίς αφήγηση. Η σκηνοθεσία της έκθεσης, ανατεθειμένη στον Ζαν-Σαρλ ντε Καστελμπαζάκ, αποφεύγει τον μουσειακό τόνο και κατασκευάζει μια εμπειρία που μοιάζει περισσότερο με concept art παρά με ιστορική αναπαράσταση. Μουσική υπόκρουση, καπνός, χρώματα και υπαινιγμοί στη θρυλική εικόνα του Γάλλου αυτοκράτορα. Όχι μόνο ξίφη και μετάλλια, αλλά και ανθρώπινη ευθραυστότητα. Η διαθήκη του γραμμένη στην Αγία Ελένη, σχεδόν σαν γράμμα προς κανέναν και όλους.
Η οικονομία της μνήμης
Το εμπόριο της μνήμης όμως δεν είναι καινούριο. Δημοπρασίες ιστορικών αντικειμένων πραγματοποιούνται εδώ και δεκαετίες, με μια αύξουσα δυναμική τόσο σε ενδιαφέρον όσο και σε ποσά. Σύμφωνα με στοιχεία της Art Basel and UBS Art Market Report του 2024, η παγκόσμια αγορά δημοπρασιών τέχνης και συλλεκτικών αντικειμένων ανήλθε στα 65,2 δισεκατομμύρια δολάρια, με την Κίνα και τις ΗΠΑ να κυριαρχούν. Ο οίκος Christie’s μόνο, μέσα στο 2023, πραγματοποίησε πωλήσεις ύψους 5,8 δισεκατομμυρίων, ενώ η Sotheby’s ακολούθησε με 5,2. Ένα ρολόι του Ωρολογοποιείου Πατέκ Φιλίπ πουλήθηκε το 2019 για 31 εκατομμύρια δολάρια. Ένα μπουκάλι Macallan του 1926, σε περιορισμένη κυκλοφορία των 40 τεμαχίων, άλλαξε χέρια το 2023 για 2,7 εκατομμύρια. Το περίφημο έργο «Salvator Mundi», ή Σωτήρας του Κόσμου, που απεικονίζει τον Ιησού Χριστό να ευλογεί με το ένα χέρι και να κρατά μια διαφανή σφαίρα με το άλλο ως σύμβολο του κόσμου, που αποδόθηκε στον Λεονάρντο ντα Βίντσι, πωλήθηκε το 2017 για 450,3 εκατομμύρια. Σε ένα καθεστώς εικαστικής αβεβαιότητας, το έργο αγοράστηκε από τον Σαουδάραβα πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, αλλά από τότε δεν έχει ξαναεμφανιστεί δημόσια.
Ποιοι αγοράζουν, ποιοι πουλάνε
Όμως δεν είναι όλοι καλοδεχούμενοι στις αίθουσες. Οι μεγάλες δημοπρασίες παραμένουν ένα ελεγχόμενο παιχνίδι για λίγους. Ιδιώτες συλλέκτες με προσωπικά κεφάλαια, μεγάλες οικογένειες, μουσεία, επενδυτικά funds τέχνης και ιδρύματα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα ίδια τα auction houses, με τους καταλόγους να λειτουργούν σαν τελετουργικά προσκλητήρια. Οι σοβαροί παίκτες έχουν private bankers, συμβούλους τέχνης, ιστορικούς και μια σχεδόν στρατιωτική προετοιμασία πριν σηκώσουν το paddle, τη μικρή πινακίδα, δηλαδή, το ταμπελάκι της προσφοράς. Πίσω από τη βιτρίνα, η βιομηχανία είναι ακριβολόγα και απαιτητική. Οι εκτιμητές αντικειμένων περνούν χρόνια μελετώντας υλικά, προέλευση, μεθόδους παραγωγής, και διαθέτουν πτυχία από εξειδικευμένες σχολές τέχνης και ιστορίας. Οι υπεύθυνοι πωλήσεων των μεγάλων οίκων είναι πολυγλωσσικοί, δικτυωμένοι και συχνά έχουν εμπειρία στον τραπεζικό ή μουσειακό τομέα. Οι διοργανωτές σημαντικών πλειστηριασμών δεν είναι ποτέ τυχαίοι.
Οι δημοπρασίες ως αφήγηση ισχύος
Η πώληση της συλλογής του Yves Saint Laurent το 2009, ύψους 373 εκατομμυρίων ευρώ, παραμένει η πιο υψηλή πώληση ιδιωτικής συλλογής όλων των εποχών. Ακολούθησε η διάσημη δημοπρασία της συλλογής του Paul G. Allen, συνιδρυτή της Microsoft, που το 2022 ξεπέρασε το 1,6 δισεκατομμύριο. Πίνακες των Βαν Γκογκ, Γκωγκέν, Κλιμτ και Σεζάν, κοσμήματα, σχέδια, πρωτότυπα. Κάθε κομμάτι και μια ψυχαναλυτική πρόταση για τη σχέση πλούτου και συμβόλων. Ο Ζαν Μπωντριγιάρ είχε παρατηρήσει πως η αξία δεν έγκειται στο αντικείμενο, αλλά στην ιστορία που του προβάλλουμε. Οι δημοπρασίες δεν πωλούν αντικείμενα, πωλούν αφηγήματα. Και όταν το αφήγημα εμπλέκει εξουσία, θρύλο ή τραγωδία, η τιμή ανεβαίνει ανάλογα. Ένα ζευγάρι παπούτσια του Μάικλ Τζόρνταν πωλείται για 2 εκατομμύρια, ενώ ένα χειρόγραφο του Αϊνστάιν φτάνει τα 13 εκατομμύρια. Η σημερινή τάση στρέφεται προς το πολιτιστικό memorabilia, με αντικείμενα από διάσημους καλλιτέχνες, συγγραφείς και ιστορικές προσωπικότητες να κερδίζουν συνεχώς έδαφος.
Το αόρατο κοινό και η αισθητική της εξουσίας
Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες είχε πει πως τα πράγματα έχουν ψυχή όταν έχουν περάσει από πολλά χέρια. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα των ιστορικών αντικειμένων, λοιπόν, το να γλιστρούν στον χρόνο χωρίς να χάνουν βάρος, να φορτώνονται σημασία. Στις αίθουσες των Sotheby’s και των Christie’s δεν ακούγεται μουσική, αλλά κάθε χτύπημα του σφυριού ηχεί σαν τελεσίδικη συμφωνία πάνω στην έννοια της αξίας. Η περίπτωση του Ναπολέοντα δεν είναι εξαίρεση αλλά η επιτομή. Ένας άνθρωπος που πέρασε από τη λάσπη και τα χαρακώματα άγριων μαχών και πολέμων, στην αυτοκρατορική στέψη, από την οικουμενική δόξα στην εξορία, και σήμερα γίνεται πάλι αφήγημα μέσα από καπέλα και χειρόγραφα. Η εμπορική αξία των προσωπικών του αντικειμένων δείχνει πως ο μύθος παραμένει ενεργός, όχι απλώς σαν ιστορία, αλλά σαν επενδυτική ευκαιρία. Ο Ουμπέρτο Έκο παρατήρησε πως τα μουσεία είναι γεμάτα πράγματα που δεν χρειάζεται να αγγίζουμε, μόνο να πιστεύουμε πως έχουν σημασία. Οι δημοπρασίες, στην πιο εξελιγμένη τους μορφή, κάνουν το ίδιο, αλλά με τιμές εκκίνησης που ακούγονται σαν τραπεζικό παράδοξο. Η ένταση της στιγμής, η αγωνία της τελευταίας προσφοράς, ο κρυφός χορός ανάμεσα σε εγωισμούς και στρατηγική δεν καταγράφονται εύκολα.
Οι περισσότεροι δεν θα μπουν ποτέ σε τέτοιες αίθουσες. Αλλά η εικόνα τους θα συνεχίσει να συναρπάζει, γιατί συνδυάζει κάτι από αρχαιολογία, κάτι από showbiz και κάτι από το παλιό, σχεδόν μεταφυσικό, αίσθημα ότι τα αντικείμενα θυμούνται.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
