Ήταν 5 Ιουλίου του 1954, όταν στο Ηνωμένο Βασίλειο, το BBC παρουσίασε το πρώτο δελτίο ειδήσεων με εικόνα και πρώτο παρουσιαστή τον θρυλικό δημοσιογράφο Ρίτσαρντ Μπέικερ…
… Το είδος είχε εκρηκτική επιτυχία, διαδόθηκε και υιοθετήθηκε σε όλο το κόσμο. Η αμερικανική τηλεόραση αποθέωσε το είδος, με σταρ παρουσιαστές ειδήσεων, όπως οι Νταν Ράδερ στο CBS, Τομ Μπρόκο στο NBC και Πίτερ Τζένινγκς στο ABC αποτέλεσαν, ενώ ο Γουόλτερ Κρόνκαϊτ στο CBS θεωρούνταν ο πιο έμπιστος άνθρωπος στην Αμερική σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Γκάλοπ το 1972. Και εκατομμύρια να επενδύονται στη μάχη των δελτίων, που έγιναν οι κορωνίδες των τηλεοπτικών σταθμών. Το 1963, η κάλυψη της δολοφονίας του Τζον Κένεντι από τα τρία μεγάλα αμερικανικά δίκτυα μετέδιδε χωρίς διακοπή για τέσσερις ημέρες. Περισσότεροι από ενενήντα εκατομμύρια τηλεθεατές παρακολούθησαν την κηδεία. Η τηλεόραση είχε πλέον καθιερωθεί ως η κυρίαρχη μορφή ενημέρωσης για γεγονότα εθνικής και παγκόσμιας σημασίας. Το αποκορύφωμα ήρθε στις δεκαετίες 1980 και 1990, όταν εκατομμύρια τηλεθεατές συντονίζονταν καθημερινά με τους τηλεοπτικούς σταθμούς, ενώ αργότερα με τους δορυφόρους, τα δελτία ειδήσεων έγιναν παγκόσμια υπόθεση, χωρίς σύνορα. Μα, 71 χρόνια, μετά από το πρώτο δελτίο και με τη κυριαρχία του διαδικτύου στο πλανήτη, ο κόσμο αδιαφορεί, όλο και πιο πολύ για την τηλεοπτική ενημέρωση. Οι θεατές εγκαταλείπουν, όλο και πιο πολύ την τηλεόραση και τις ειδήσεις, προτιμώντας να διαβάσουν, να δουν ή να ακούσουν τα νέα, όταν και όπως το επιλέγουν.
Η καταβαράθρωση της τηλεθέασης
Σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism για το 2024, η παρακολούθηση ειδήσεων στην τηλεόραση έχει μειωθεί σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόλις το 31% των ενηλίκων δηλώνει ότι παρακολουθεί τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων έστω μία φορά την εβδομάδα. Δέκα χρόνια πριν, το ποσοστό αυτό ήταν σχεδόν διπλάσιο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται στο 38%. Στη Γερμανία, από 70% πριν μία δεκαετία έχει πέσει κάτω από το 50%. Αυτό που ανησυχεί περισσότερο τους αναλυτές δεν είναι μόνο η πτώση, αλλά η αδιαφορία. Όλο και περισσότεροι πολίτες εγκαταλείπουν τα δελτία ειδήσεων όχι επειδή δεν έχουν χρόνο, αλλά επειδή δεν τα αντέχουν. Ο τόνος είναι προβλέψιμα βαρύς, το περιεχόμενο αισθητά εστιασμένο στη σύγκρουση και στη δυσφορία. Στον ίδιο ρυθμό και τα ίδια κάδρα, σε μια εποχή που η πληροφόρηση τρέχει αλλιώς. Ο κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, στο έργο του «Κοινωνία του Ρίσκου», είχε επισημάνει, ήδη, από τη δεκαετία του 1980 ότι στις σύγχρονες κοινωνίες, η γνώση δεν οδηγεί απλώς στη διαφώτιση, αλλά και σε νέα μορφή αβεβαιότητας. Η ενημέρωση, δηλαδή, δεν είναι ουδέτερη και μπορεί να παράγει εξάντληση, άγνοια ή και φόβο. Και να, που στο 2025, βγαίνει δικαιώνεται πλήρως!
Ποιοι λαοί βλέπουν ακόμη ειδήσεις στην τηλεόραση και πως είναι θέμα ηλικίας
Υπάρχουν περιοχές του κόσμου όπου η τηλεοπτική ενημέρωση εξακολουθεί να κυριαρχεί. Στην Ιαπωνία, περίπου επτά στους δέκα ενημερώνονται κυρίως μέσω τηλεόρασης. Στην Ελλάδα, το ποσοστό παραμένει πάνω από το εξήντα τοις εκατό, ιδίως στους πολίτες άνω των πενήντα πέντε ετών. Στη Νότια Κορέα και στην Ταϊλάνδη, η τηλεόραση διατηρεί την πρωτοκαθεδρία, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αντίστοιχα στην Ινδία, αλλά και στη Νιγηρία, η τηλεόραση αποτελεί συχνά το μοναδικό αξιόπιστο μέσο για έγκαιρη πληροφόρηση. Το ηλικιακό χάσμα είναι το καθοριστικό. Οι πολίτες άνω των πενήντα πέντε παραμένουν πιστοί στη δομή και τον ρυθμό των τηλεοπτικών δελτίων. Αντιθέτως, οι ηλικίες δεκαοκτώ έως εικοσιτεσσάρων δείχνουν ξεκάθαρη αποστροφή. Όχι απέναντι στην ενημέρωση αυτή καθαυτή, αλλά στον τρόπο με τον οποίο τους προσφέρεται.
Η ενημέρωση στον κόσμο, σήμερα
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Digital News Report 2024, η κυρίαρχη πηγή ενημέρωσης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πλέον το… κινητό τηλέφωνο. Πάνω από το 50% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι ενημερώνεται πρωτίστως μέσω smartphone. Το 39% επισκέπτεται τακτικά ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Το τριάντα τοις εκατό χρησιμοποιεί πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Οι νεότεροι ηλικιακά χρήστες εμπιστεύονται περισσότερο το TikTok, το Instagram και το YouTube για να πληροφορηθούν τι συμβαίνει στον κόσμο. Στις ηλικίες κάτω των εικοσιπέντε, το TikTok χρησιμοποιείται για ειδήσεις από το 23% των χρηστών. Στις ίδιες ηλικίες, το παραδοσιακό άρθρο ειδήσεων, όπως το γνωρίζουμε, δεν διαβάζεται σχεδόν καθόλου. Ο μέσος χρόνος, που αφιερώνεται σε ένα πλήρες κείμενο είναι λιγότερος από εξήντα δευτερόλεπτα. Και μετά υπάρχουν οι σταρ των «ειδησεογραφικών» TikTok, που αντικαθιστούν τα αναλυτικά δελτία με γρήγορα, απλά και προσωπικά formats, μιλώντας απευθείας στο κοινό, χωρίς τύπους, σοβαροφάνειες και αναλύσεις με δότη άποψη.
Οι μεγάλοι σταρ δημοσιογράφοι – influencers με τα εκατομμύρια ακολούθων
Το Tik Tok έχει βέβαια αναδείξει τους δικούς σταρ δημοσιογράφους και influencers που ασχολούνται με ειδήσεις και πολιτική, με στοιχεία για τους ακόλουθους τους και το περιεχόμενο τους χωρίς φλυαρία, με σφιχτή πληροφορία και τεκμηρίωση. Στη κορυφή βρίσκεται ο Βι Σπέαρ, γνωστός ως Under The Desk News, με σύντομα βίντεο πολιτικής ανάλυσης, σε πρώτο πρόσωπο, χωρίς σοβαροφάνεια και με 3,5 εκατομμύρια ακόλουθους και 234 εκατομμύρια likes. Κορυφαία είναι και η Καρολάιν Κόλινς, τηλεοπτική ρεπόρτερ του συντηρητικής -ας πούμε- οπτικής FOX στο Τέξας, που έχει μετατρέψει το δελτίο σε καθημερινό backstage, με 1,6 εκατομμύρια ακόλουθους και 26 εκατομμύρια likes. Ο Άαρον Πάρνας, είναι νομικός και σχολιαστής, με 3,9 εκατομμύρια ακόλουθους και με το κορυφαίο newsletter του, το The Parnas Perspective, που αριθμεί 447.000 συνδρομητές, που ειδικεύεται σε fast‑news και νομική ανάλυση. Η Τσάριτι Εκεζιέ από τη Νιγηρία, με 3,4 εκατομμύρια ακόλουθους και 86 εκατομμύρια likes, διακωμωδεί με ευφυΐα τα δυτικά στερεότυπα για την Αφρική. Ο Χάρι Σίσον, υπήκοος ΗΠΑ και Ιρλανδίας, είναι πολιτικός σχολιαστής με 1,8 εκατομμύρια ακόλουθους και 159 εκατομμύρια likes, που εστιάζει στην προσέλκυση Gen‑Z ψηφοφόρων, γεφυρώνοντας τη πολιτική ενημέρωση και τη νεανική κουλτούρα. Ξεχωρίζει ακόμη, η Κάτ Αμπουγκαζαλέ με 234.400 ακόλουθους και 5,4 εκατομμύρια likes, που ασχολείται με προοδευτικής προσέγγισης ανάλυση των ειδήσεων και σκληρή κριτική απέναντι στην ειδησιογραφία του Fox News. Τα μεγέθη των ακολουθών και η επιρροή που έχουν με αναπαραγωγές και σχόλια πάνω σ αυτά που λένε, επιβεβαιώνουν ότι το TikTok είναι το νέο πεδίο μάχης για τη διάδοση ειδησεογραφίας, ειδικά σε νεότερα κοινά. Η στροφή είναι σαφής. Ο κόσμος ενημερώνεται πλέον σπαστά, ακαριαία, με εικόνα, με τίτλο, με βίντεο. Η πληροφορία έρχεται όχι όταν τη ζητά ο πολίτης, αλλά όταν του εμφανίζεται τυχαία στο feed. Ένας από τους συντάκτες της έκθεσης του Reuters σημειώνει: Οι νέοι δεν απορρίπτουν την ενημέρωση. Απορρίπτουν τη μορφή της. Δεν είναι ζήτημα αδιαφορίας, αλλά αισθητικής και ρυθμού.
Η ψευδαίσθηση της ενημέρωσης με έναν τίτλο
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας του Reuters Institute for the Study of Journalism αφορά τη σχέση των πολιτών με τη συνολική εικόνα. Το 74% των χρηστών που ενημερώνονται από social media παραδέχονται ότι διαβάζουν μόνο τον τίτλο ή το preview. Δεν πατούν το σύνδεσμο. Δεν διαβάζουν το άρθρο. Αρκούνται στη γεύση, όχι στην ανάλυση. Σε μια τέτοια πληροφοριακή κουλτούρα, η έννοια του «κεντρικού δελτίου» μοιάζει με τελετουργία άλλης εποχής. Η πλειονότητα δεν περιμένει τις εννέα το βράδυ για να μάθει τα νέα. Τα έχει δει, ήδη, και τα έχει, κιόλας, ξεχάσει ήδη! Ο Ζαν Μποντριγιάρ στο δοκίμιό του In the Shadow of the Silent Majorities, σχολιάζει τον ρόλο της σιωπής στη μαζική κοινωνία. Οι μάζες αντιστέκονται όχι με λόγια, αλλά με αδιαφορία, μια μορφή σιωπηλής αντίδρασης απέναντι στα μέσα που παράγουν συνεχή πληροφόρηση. Στην εποχή της υπερπληροφόρησης, λοιπόν, η άρνηση στη παντοδυναμία της αυθεντίας των δελτίων ειδήσεων, με τις σαφείς πολιτικές θέσεις, την έλλειψη αντικειμενικότητας και τη προβολή των τραγικών, φρικτών στιγμών της ανθρωπότητας, είναι η σιωπηλή αντίσταση των μαζών.
Τι απομένει από τα δελτία ειδήσεων
Τα δελτία ειδήσεων, βέβαια και δεν θα εξαφανιστούν, όπως δεν χάθηκαν οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο, το φιλμ ή οι δίσκοι βινυλίου. Θα συρρικνωθούν κι άλλο, υποχρεωτικά θα αλλάξουν και θα απευθύνονται σε πιο συγκεκριμένο κοινό. Όχι πως πρέπει σώνει και ντε, να διασωθούν ως αθώο vintage είδος προς μουσειακή, νοσταλγική χρήση, αλλά ούτε να θεωρηθούν θύμα της τεχνολογίας. Για πολλούς, το τηλεοπτικό δελτίο δεν είναι απλώς αναχρονιστικό, αλλά εργαλείο ελέγχου, στημένο θέαμα με έμφαση στο δράμα και στον εντυπωσιασμό, χειραγώγηση, ένα μέσο που εξυπηρετεί συμφέροντα, με τρόπο κάποτε αντιδημοσιογραφικό. Στις περισσότερες χώρες, εκπροσωπούν τη γραμμή του ιδιοκτήτη του τηλεοπτικού σταθμού, του πολιτικού περιβάλλοντος ή του διαφημιστικού πλαισίου μέσα στο οποίο λειτουργούν. Η επιλογή θεμάτων, η σειρά παρουσίασης, ακόμα και η γλώσσα του παρουσιαστή, αποτυπώνουν θέση. Το κοινό που τα εγκαταλείπει δεν το κάνει μόνο λόγω τεχνολογίας. Πολλοί αποχωρούν γιατί νιώθουν ότι δεν τους αφορούν, δεν τους εκπροσωπούν ή, απλώς, δεν τους λένε την αλήθεια. Και σ’ αυτό δεν ευθύνεται ούτε το TikTok ούτε το streaming. Όπως και να έχει, αυτό, που τελειώνει σίγουρα είναι η εποχή που όλοι έβλεπαν το ίδιο πράγμα την ίδια ώρα. Ο παγκόσμιος συγχρονισμός της ενημέρωσης. Από το “Καλησπέρα σας κυρίες και κύριοι” περάσαμε στο “δείτε τι έγινε πριν λίγο”. Από το δελτίο, στο scroll. Από τη σύνταξη, στο αλγόριθμο.
Ο πλανήτης δεν σταμάτησε να θέλει να ενημερώνεται. Απλώς έπαψε να το κάνει όπως παλιά. Και τα δελτία ειδήσεων καλούνται να διαλέξουν για το αν θα αλλάξουν, ή θα μείνουν ως ανάμνηση, κομψή ίσως, αλλά χωρίς κοινό.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
