Το timeline γεμίζει εικόνες που μοιάζουν πραγματικές και ειδήσεις που αν και απίθανες, μπορεί και να συμβαίνουν! Η ίδια η αλήθεια αρχίζει να μην είναι απαραίτητη, αν αυτό που βλέπουμε είναι εντυπωσιακό και δεν μας κάνει να βαριόμαστε. Η δημοσιογραφία στέκεται στη γωνία, αμήχανη, τραυματισμένη, συχνά αχρείαστη, από σωρεία ΑΙ άψυχων, χωρίς ρεπορτάζ, αιχμές, ζωηρότητα, προσωπικότητα, οπτική, αμέτρητη θεματολογία.
Η υποδειγματική στη δουλειά της Κρίστιαν Αμάνπουρ σε κάποια συνέντευξη της είπε πως «η αλήθεια είναι όπλο. Η δημοσιογραφία είναι η πρώτη ύλη της δημοκρατίας. Αν δηλητηριάσεις την ενημέρωση, δηλητηριάζεις το σύστημα». Και η τεχνητή νοημοσύνη, με την ικανότητα να κατασκευάζει από την ανυπαρξία και το πουθενά εικόνες, ιστορίες, τάχα ειδήσεις, πρόσωπα, δεν φαρμακώνει απλώς, αλλά ανακατασκευάζει το ίδιο το σύστημα αλήθειας, ώστε να μην μπορείς πια να την αναγνωρίσεις. Δεν πρόκειται για αναβάθμιση τεχνολογίας ή ομαλή μετάβαση στο ψηφιακό. Είναι κατάργηση της τεκμηρίωσης και ανάδειξη της κατασκευής. Η αλήθεια δεν προηγείται, ακολουθεί. Το ρεπορτάζ εξαφανίζεται, η εντύπωση επιβάλλεται. Η δημοσιογραφία δεν επιστρέφει, ούτε ως λειτουργία, ούτε ως εγγύηση. Πιέζεται να εξαφανιστεί, να αντικατασταθεί από μια ψυχρή, συνεχή ροή περιεχομένου, που γράφεται χωρίς ερωτήματα, χωρίς πρόσωπα, χωρίς πλαίσιο. Δεν χρειάζεται τίποτα να είναι ακριβές, πραγματικό, διασταυρωμένο. Αρκεί να κυκλοφορεί, να γεμίζει σελίδες, να μην αφήνει το αδηφάγο βλέμμα να πλήττει. Ό,τι δεν υπηρετεί την ταχύτητα και τη φόρμα, απορρίπτεται. Ό,τι δεν φέρνει κίνηση, δεν καταγράφεται. Σ’ αυτό το περιβάλλον, η είδηση δεν καταγράφει τον κόσμο. Τον επινοεί!
Η αποδόμηση της εμπιστοσύνης στο ειδησεογραφικό περιεχόμενο
«Η δημοσιογραφία είναι να δημοσιεύεις αυτό που δεν θέλει κάποιος να τυπωθεί. Όλα τα υπόλοιπα είναι δημόσιες σχέσεις» έλεγε ο Τζορτζ Όργουελ, μαντεύοντας κοινωνίες συνεχής παρακολούθησης, αλλά αδυνατώντας να συλλάβει την ΑΙ εποχή, που νοιάζεται μόνο για κλικ, like και εντυπωσιασμό. Οι αριθμοί για τη δημοσιογραφική παγκόσμια πραγματικότητα είναι αμείλικτοι. Μέχρι το τέλος του 2024, το 33% των εφημερίδων στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε διακόψει τη λειτουργία του. Ιστορικοί τίτλοι εξαφανίστηκαν. Οι δημοσιογράφοι εργάζονταν με αποδοχές μειωμένες, έως και 50% σε σχέση με το 2004, συχνά υπό όρους απόλυτης επισφάλειας, καλούμενοι να υπηρετήσουν τις επιταγές του αλγορίθμου. Η δημοσιογραφία μετατράπηκε από πεδίο έρευνας και διασταύρωσης, σε πλατφόρμα ροής περιεχομένου. Ο Τζόζεφ Πούλιτζερ, του οποίου το όνομα ταυτίστηκε με την πιο υψηλή μορφή επαγγελματικής καταξίωσης, είχε διατυπώσει την απαίτηση με ακρίβεια πως μια εφημερίδα πρέπει να ξεσκεπάζει το κακό, να υπερασπίζεται το σωστό, να στηλιτεύει το λάθος, να ενισχύει το καλό και να προωθεί την πρόοδο. Τώρα πια, τόσο οι εφημερίδες, όσο και όλα αυτά, που περιφρουρούσαν και σήμερα ανήκουν σε άλλη εποχή, που φαντάζει απελπιστικά μακρινή. Τα μέσα ενημέρωσης λειτουργούν ολοένα περισσότερο ως εταιρείες marketing. Η είδηση λέγεται περιεχόμενο και ο αναγνώστης δεν έχει πια χαρακτηριστικά και αξία παρά μόνο, σαν μέτρηση. Η πλημμύρα του διαδικτύου με clickbait τίτλους, αυτοματοποιημένα άρθρα και bots που παράγουν ψευδο-ειδήσεις, έχει αποδομήσει τη σχέση ανάμεσα στην πληροφορία και την πραγματικότητα. Όταν ένα άρθρο παράγεται από τεχνητή νοημοσύνη, με εντυπωσιακό τίτλο και υποτυπώδες περιεχόμενο, η διάκριση ανάμεσα στην αλήθεια και το παραμύθι παύει να είναι προφανής.
Η ΑΙ εικόνα ως εργαλείο μαζικής παραπλάνησης
Το περιστατικό του 2024, με το κατασκευασμένο βίντεο από υποτιθέμενο χωριό του Βιετνάμ, όπου γίνονται τελετουργικοί ακρωτηριασμοί ενηλίκων, παρουσιαζόταν ως δήθεν προϋπόθεση για τον γάμο στην κοινότητα. Αυτό προσέδιδε και μια δήθεν «πολιτισμική» διάσταση στο ψεύδος, αυξάνοντας την αναγνωσιμότητα και προκαλώντας διεθνή αντιδράση, ακριβώς γιατί συνδύαζε σοκ, εξωτισμό και τελετουργία. Το υλικό είχε την αισθητική ενός διεθνούς ντοκιμαντέρ και μεταδόθηκε με ρυθμό είδησης. Εμφάνιζε σκηνές, που δεν είχαν ποτέ συμβεί, με πρόσωπα που δεν υπήρχαν και τοποθεσίες ανύπαρκτες. Όλο το περιεχόμενο είχε παραχθεί από generative AI. Το βίντεο κυκλοφόρησε μαζικά και προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις, προτού αποκαλυφθεί ότι δεν είχε καμία απολύτως βάση. Το ζήτημα δεν ήταν μόνο το ψέμα. Ήταν το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου κοινού δυσκολεύτηκε να το αναγνωρίσει ως τέτοιο. Η δυσπιστία απέναντι στην εικόνα δεν γεννήθηκε από κριτική στάση, αλλά από αδυναμία διάκρισης. Σύμφωνα με το Pew Research Center, το 63% των ενηλίκων στις Ηνωμένες Πολιτείες, δηλώνει ότι δυσκολεύεται να αναγνωρίσει αν ένα περιεχόμενο έχει παραχθεί από τεχνητή νοημοσύνη. Οι αναφορές για ψεύτικο ψηφιακό περιεχόμενο αυξήθηκαν κατά 400% από το 2018 έως το 2024. Η δήθεν δήλωση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι για παράδοση της Ουκρανίας, το ψευδές φωτογραφικό στιγμιότυπο του Πάπα Φραγκίσκου με λευκό παλτό υψηλής ραπτικής τάχα Balenciaga, το deepfake βίντεο του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, που φαινόταν να ανακοινώνει στρατιωτικό νόμο, είναι ενδείξεις ενός νέου καθεστώτος πληροφόρησης σαν παγκόσμιο αστείο.
Τι απομένει όταν η πληροφορία δεν είναι γεγονός
Όπως επισημαίνει η έκθεση Digital News Report για το 2024, του Reuters Institute, η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών. Στην πλειονότητα των 46 χωρών που εξετάστηκαν, λιγότερο από το 40% των πολιτών δήλωσε ότι εμπιστεύεται τις ειδήσεις που καταναλώνει. Η πτώση της εμπιστοσύνης συνοδεύεται από αύξηση της ανάγκης για διασταύρωση, καθώς οι ίδιοι οι χρήστες δηλώνουν πως επιθυμούν να γνωρίζουν την πηγή και τη διαδικασία επεξεργασίας κάθε είδησης. Η σύγκρουση δεν είναι τεχνολογική, αλλά βαθιά πολιτισμική. Δεν αφορά τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον άνθρωπο και την τεχνητή νοημοσύνη. Αφορά την αντίσταση απέναντι στην εξομοίωση του πραγματικού με το ψευδές. Η δημοσιογραφία δεν επιστρέφει ως αυθεντία αλλά ως απαραίτητος θεσμόςα που διασταυρώνει, ελέγχει, αποκαθιστά την αλήθεια. Ο δημοσιογράφος δεν εργάζεται με βάση τις φήμες, ούτε αποδέχεται την πληροφορία επειδή την αναπαρήγαγαν πολλοί. Την εξετάζει. Την επαληθεύει. Η στάση αυτή δεν είναι ηθικό καθήκον. Είναι πολιτική θέση. Ο Μισέλ Φουκώ είχε γράψει πως «η αλήθεια δεν είναι ποτέ ουδέτερη». Σε εποχή όπου η παραπληροφόρηση παράγεται κατά βούληση, η επιλογή του τι δημοσιεύεται αποκτά βαρύτητα δημόσιας πράξης.
Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η δημοσιογραφία χρειάζεται ένα νέο πρότυπο – New York Times
Όπως ανέφεραν οι New York Times σε πολύκροτη ανάλυσή τους για το μέλλον του επαγγέλματος, με τον τίτλο In the Age of A.I., Journalism Needs a New Standard», η αξία του δημοσιογράφου δεν βρίσκεται πλέον στην αποκλειστικότητα αλλά στην ακρίβεια. Στην πραγματικότητα της ταχύτητας και της εντυπωσιακής και άπειρα πληθωρικής εικόνας, εκείνος που έχει και δίνει πια αξία, είναι αυτός που καθυστερεί για να ελέγξει. Που επιμένει στην πηγή. Που δεν ενδίδει στην ευκολία. Ετσι, δεν ορίζει το τέλος μιας εποχής αλλά η απαίτηση για μετάβαση, με τη δημοσιογραφία να καλείται να επιμείνει, ως πιο αναγκαία από ποτέ. Μέσα στον ψηφιακό θόρυβο, στις εικόνες, που κατασκευάζονται σαν φάρσα και στις δηλώσεις που διαδίδονται ερήμην των πρωταγωνιστών τους, η ανθρωπότητα χρειαζεται τον λόγο, την ανθρώπινη ικανότητα για επιμονή στην αλήθεια, την εμπειρία, την διασταύρωση κάθε είδησης, την εμμονή με την αλήθεια.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν ήρθε να αντικαταστήσει τον δημοσιογράφο. Ήρθε να καταργήσει την ανάγκη του. Να γεμίσει τον χώρο με σκιές που θυμίζουν φως. Κι όταν όλα γίνουν ύφος χωρίς πρόσωπο, τότε όποιος συνεχίζει να λέει «έτσι συνέβη», δεν κρατά μικρόφωνο, αλλά κατάνα για χαρακίρι, χωρίς τελετουργία.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
