Στις 14 Σεπτεμβρίου 2015, ένα σήμα διέσχισε τη Γη για δύο δεκάδες χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ήταν τόσο ανεπαίσθητο, που τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούσαν να το αντιληφθούν. Όμως τα λέιζερ του LIGO, του πειράματος με κόστος 1,1 δισεκατομμύρια δολάρια, το εντόπισαν…
… Και μέσα σε αυτή τη σχεδόν άηχη σύγκρουση δύο μαύρων τρυπών, σε απόσταση 1,3 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, η ανθρωπότητα άκουσε για πρώτη φορά το σύμπαν να πάλλεται. Το γεγονός καταγράφηκε, επιβεβαιώθηκε και ανακοινώθηκε τον Φεβρουάριο του 2016. Και τότε, μια από τις πιο αφηρημένες ιδέες της σύγχρονης φυσικής έγινε viral με εκατομμύρια likes! Η επιστήμη της βαρύτητας δεν πουλάει εύκολα. Η επιστήμη του θεάματος, όμως, έχει άλλη δυναμική!
Όταν το σύμπαν φτάνει στα social
Το βίντεο του LIGO που απεικονίζει την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων συγκέντρωσε πάνω από 10 εκατομμύρια προβολές σε YouTube, TikTok και X. Χιλιάδες επιστημονικοί λογαριασμοί μετέφρασαν την είδηση σε reels, animation, χιουμοριστικά memes. Ο λογαριασμός του CERN στο Instagram μετρά σήμερα πάνω από 2 εκατομμύρια ακολούθους, ενώ η NASA ξεπερνά τα 94 εκατομμύρια συνολικά σε όλες τις πλατφόρμες. Η νέα επιστημονική αφήγηση χτίζεται αλλιώς. Όχι σε pdf δημοσιεύσεων με μαθηματικούς τύπους, αλλά σε stories 15 δευτερολέπτων με animations, μουσική υπόκρουση και φράσεις όπως «έτσι ακούγεται μια μαύρη τρύπα»! Ο ακαδημαϊκός λόγος μετασχηματίζεται σε pop culture. Και η φυσική που κάποτε γοήτευε μόνο τα αμφιθέατρα, διεκδικεί τώρα κοινό στην πλατφόρμα που μέχρι χθες φιλοξενούσε μόνο χορευτικά και lip-sync.
Από το LIGO στην καθημερινή αντίληψη
Το πείραμα LIGO, που θα πεί Laser Interferometer Gravitational – Wave Observatory, βασίζεται σε έναν οπτικό μηχανισμό ακριβείας, μήκους 4 χιλιομέτρων, ο οποίος ανιχνεύει μικροσκοπικές μεταβολές στο χωροχρόνο, που προκαλούνται από βαρυτικά κύματα. Είναι η πρώτη φορά που η Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν επιβεβαιώνεται σε τέτοιο βάθος! Η σημασία του ήταν τόσο μεγάλη, που το 2017 απονεμήθηκε στους Ράινερ Βάις, Κιπ Θορν και Μπάρι Μπάρις το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Όπως δήλωσε ο Κιπ Θορν, «τα βαρυτικά κύματα είναι ένα εντελώς νέο είδος αίσθησης για το σύμπαν». Αυτό που κάποτε θεωρούνταν αδιανόητο, η ιδέα, δηλαδή, πως ο ίδιος ο χώρος και ο χρόνος παραμορφώνονται, έγινε μετρήσιμο γεγονός που όλοι μπορούν να αντιληφθούν. Και για πρώτη φορά, το σύμπαν ακουγόταν.
Όταν η επιστήμη γίνεται viral
Η νέα γενιά επιστημόνων δεν αρκείται στο να δημοσιεύει. Παρουσιάζει. Εξηγεί. Οπτικοποιεί. Μπαίνει μπροστά στην κάμερα και κάνει επιστήμη με ρυθμό, χιούμορ και σαφήνεια. Η φυσικός Σαμπρίνα Παστέρσκι έγινε cult φιγούρα πριν τα 30 της. Η νέα γενιά επιστημόνων δεν αρκείται στο να δημοσιεύει. Παρουσιάζει. Εξηγεί. Οπτικοποιεί. Μπαίνει μπροστά στην κάμερα και κάνει επιστήμη με ρυθμό, χιούμορ και σαφήνεια. Η φυσικός Σαμπρίνα Παστέρσκι έγινε cult φιγούρα πριν τα 30 της, χτίζοντας από νεαρή ηλικία το προφίλ της «νέας Αϊνστάιν» χάρη στην ιστορία με το δικό της αυτοσχέδιο αεροπλάνο, τα viral βίντεο και τη διαδρομή της από το MIT στο Χάρβαρντ. Η εικόνα της νεαρής γυναίκας στη θεωρητική φυσική έγινε για πολλούς η ενσάρκωση μιας επιστήμης που δεν είναι πια απόμακρη. Άλλωστε, όπως λένε, η επιστήμη και η τέχνη είναι οι δύο τρόποι με τους οποίους η ανθρωπότητα κοιτάζει το άπειρο χωρίς να τρομάζει! Το κοινό δεν χρειάζεται να κατανοεί τον χωροχρόνο για να εντυπωσιαστεί από αυτόν. Όπως δεν χρειάζεται να εξηγηθεί ο τρόμος μιας μαύρης τρύπας για να λειτουργήσει το awe effect, δηλαδή το δέος που προκαλεί κάτι ασύλληπτο, ακραίο ή σχεδόν υπερβατικό. Η επιστήμη του 21ου αιώνα και ειδικά όταν υποστηρίζεται από budgets εκατοντάδων εκατομμυρίων, γνωρίζει πολύ καλά ότι η γνώση πρέπει να συνοδεύεται από εικόνα. Και η εικόνα, για να γίνει πανίσχυρη, πρέπει να είναι shareable, δηλαδή εύκολα αναπαραγώγιμη και ικανή να ταξιδεύει γρήγορα από χρήστη, σε χρήστη.
Επένδυση στο απρόσιτο
Το LIGO δεν είναι το μόνο μεγάλο project του είδους. Ο επιταχυντής του CERN κοστίζει πάνω από 4,75 δισ. ευρώ και απασχολεί 12.000 επιστήμονες. Το τηλεσκόπιο James Webb είχε προϋπολογισμό άνω των 10 δισ. δολαρίων και μας έστειλε εικόνες που μοιάζουν με ψευδαίσθηση. Το πρόγραμμα Event Horizon Telescope που απεικόνισε τη μαύρη τρύπα στον γαλαξία M87 βασίστηκε σε συντονισμό 8 ραδιοτηλεσκοπίων παγκοσμίως και αποκάλυψε, για πρώτη φορά, τη σκιά μιας άυλης δύναμης. Πού στοχεύουν όλα αυτά; Στη γνώση, ασφαλώς. Στην έρευνα. Αλλά και στη διεκδίκηση του ενδιαφέροντος. Γιατί καμία επένδυση τέτοιου μεγέθους δεν διατηρείται χωρίς αφήγημα. Και το αφήγημα σήμερα πρέπει να χωρά στο timeline. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν πίστευε ότι «η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση. Γιατί η γνώση είναι περιορισμένη, ενώ η φαντασία αγκαλιάζει τον κόσμο». Ετσι, η σύγχρονη επιστήμη, χωρίς να εγκαταλείπει την αυστηρότητα, αγκαλιάζει πλέον τη φαντασία του κοινού. Δεν προδίδει την αλήθεια. Αλλά καταλαβαίνει ότι, αν δεν γίνει αντιληπτή, μένει κλειδωμένη σε ερευνητικά κέντρα. Αυτή δεν είναι παραχώρηση. Είναι εξέλιξη.
Το TikTok μπορεί να μην εξηγεί τη Γενική Σχετικότητα, αλλά μπορεί να γεννήσει το ενδιαφέρον για κάτι που κάποτε ήταν αόρατο. Και όταν το κοινό αρχίζει να ακούει τη βαρύτητα, τότε ίσως να μπορεί να σκεφτεί αλλιώς και τη δική του θέση στο σύμπαν.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
