Η εικόνα που είχαμε για τις εποχές του χρόνου ως σταθερούς, προβλέψιμους κύκλους, φαίνεται πλέον να υποχωρεί μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα, όπου η εποχικότητα δεν καθορίζεται αποκλειστικά από φυσικά φαινόμενα, αλλά ολοένα και περισσότερο από ανθρώπινες δραστηριότητες.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του London School of Economics, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Progress in Environmental Geography, το φαινόμενο της εποχικότητας εισέρχεται σε μια νέα, μεταβατική φάση, με φαινόμενα που παλαιότερα εκλαμβάνονταν ως έκτακτες ανωμαλίες, επαναλαμβάνονται σήμερα με τέτοια συχνότητα και ένταση, ώστε αποκτούν χαρακτηριστικά νέων «ανθρωπογενών εποχών».
Ένα από τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα είναι αυτό που οι ερευνητές περιγράφουν ως «εποχή της αιθαλομίχλης». Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σχεδόν κάθε χρόνο από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο στη Νοτιοανατολική Ασία και οφείλεται στις εκτεταμένες πυρκαγιές αποψίλωσης που σημειώνονται κυρίως στην Ινδονησία και τη Μαλαισία. Οι φωτιές αυτές απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες καπνού και αιθάλης, δημιουργώντας πυκνά νέφη ρύπων που επηρεάζουν την ποιότητα του αέρα σε γειτονικές χώρες, όπως η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη και η Ινδία. Η έκταση του φαινομένου είναι τέτοια που σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούνται προβλήματα υγείας και ανάγκη για περιοριστικά μέτρα σε σχολεία και σε διάφορες δραστηριότητες. Παρόμοιες μεταβολές καταγράφονται και στη Βόρεια Αμερική, όπου η περίοδος των πυρκαγιών στην Καλιφόρνια έχει σταδιακά επιμηκυνθεί, φτάνοντας πλέον να εκτείνεται από την άνοιξη έως και τον χειμώνα. Επιπλέον, νέες περιοχές, όπως τα βορειοανατολικά των Ηνωμένων Πολιτειών, βιώνουν αυξημένες συγκεντρώσεις αιθαλομίχλης, εξαιτίας των συνεχών πυρκαγιών στον Καναδά, που μεταφέρουν ρύπους σε μεγάλες αποστάσεις.
Παράλληλα, μια διαφορετικής φύσης εποχικότητα εμφανίζεται στην Ινδονησία, με επίκεντρο το νησί Μπαλί. Εκεί, από τον Δεκέμβριο έως τον Μάρτιο, η εποχιακή δράση των μουσώνων σε συνδυασμό με τα ωκεάνια ρεύματα οδηγεί στη συστηματική συσσώρευση πλαστικών απορριμμάτων στις ακτές του νησιού. Το φαινόμενο έχει αποκτήσει τόσο σταθερό χαρακτήρα, ώστε οι κάτοικοι γνωρίζουν πια πότε ακριβώς να περιμένουν τα «κύματα σκουπιδιών» που καταλήγουν στις παραλίες. Μόνο για το 2024, περίπου 3.000 τόνοι πλαστικών αποβλήτων περισυνελέγησαν από τις ακτές του Μπαλί, ενώ ανάλογες καταστάσεις παρατηρούνται και σε άλλες περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας, αλλά και στη δυτική ακτογραμμή των Ηνωμένων Πολιτειών, λόγω των θαλάσσιων ρευμάτων που μεταφέρουν απορρίμματα από απομακρυσμένες περιοχές.
Η μελέτη προτείνει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο κατανόησης της εποχικότητας, εισάγοντας τρεις νέες κατηγορίες, δηλαδή τις «εξαφανισμένες», τις «απορυθμισμένες» και τις «εντεινόμενες» εποχές. Στην πρώτη περίπτωση, καταγράφονται περίοδοι που άλλοτε υπήρχαν, αλλά σήμερα έχουν ουσιαστικά εκλείψει. Ενδεικτικά, η χειμερινή τουριστική περίοδος σε ορεινές περιοχές των Άνδεων ή των Βραχωδών Ορέων έχει περιοριστεί δραματικά, λόγω της συνεχούς μείωσης της χιονόπτωσης. Στις απορυθμισμένες εποχές κατατάσσονται εκείνες που εμφανίζονται εκτός του προβλεπόμενου χρόνου, όπως οι πρώιμες αφίξεις της άνοιξης ή τα παρατεταμένα καλοκαίρια, που επιφέρουν αλυσιδωτές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική συμπεριφορά ή στη μετανάστευση ζώων. Για παράδειγμα, στην Αγγλία έχουν παρατηρηθεί θαλασσοπούλια που καθυστερούν ή παραλείπουν εντελώς την επιστροφή τους στις φωλιές, εξαιτίας της ασυνήθιστης διακύμανσης της θερμοκρασίας και των καιρικών συνθηκών. Η τρίτη κατηγορία, των εντεινόμενων εποχών, αναφέρεται σε φαινόμενα που διατηρούν τη χρονική τους θέση, αλλά αυξάνουν τη διάρκεια ή τη σφοδρότητά τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα καλοκαίρια της Ευρώπης, τα οποία μετά τον ιστορικό καύσωνα του 2003, παρουσιάζουν μεγαλύτερη ένταση, μεγαλύτερη διάρκεια και αυξανόμενες συνέπειες για την υγεία και την κοινωνική συνοχή.
Η ερευνητική ομάδα αξιοποίησε ευρύ φάσμα μεθοδολογικών εργαλείων, από δορυφορικές εικόνες και κλιματικά μοντέλα, έως τοπικές καταγραφές και επιτόπιες παρατηρήσεις. Μέσα από αυτή τη διατομεακή προσέγγιση, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι εποχές, όπως τις γνωρίζαμε, δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται ακλόνητοι πυλώνες του φυσικού χρόνου. Αντιθέτως, η ανθρωπογενής παρέμβαση έχει διαταράξει την προβλεψιμότητα των εποχών, μεταβάλλοντας την εμπειρία του χρόνου και διαμορφώνοντας ένα νέο περιβαλλοντικό τοπίο, στο οποίο η σταθερότητα αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.
Η έννοια της εποχικότητας επαναπροσδιορίζεται εκ θεμελίων. Δεν πρόκειται για μια αλλαγή στο κλίμα, αλλά για μια πιο ριζική μετατόπιση, από τον φυσικό ρυθμό, στον ανθρώπινα διαμορφωμένο χρόνο. Μέσα σε αυτό το ρευστό περιβάλλον, οι κοινωνίες καλούνται να αναπροσαρμόσουν τις συνήθειες, τις προσδοκίες και τις στρατηγικές τους, όχι μόνο για να επιβιώσουν, αλλά για να κατανοήσουν εκ νέου το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Η νέα εποχικότητα δεν μετριέται μόνο με θερμοκρασίες και βροχοπτώσεις, αλλά και με καύσωνες, σκουπίδια, καπνούς και αβεβαιότητα.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
