Η Siri, η Alexa, η Google Assistant και δεκάδες εφαρμογές στο κινητό σου δεν περιμένουν καμία αποδοχή από μέρους μας για τις λειτουργείες τους. Στην πραγματικότητα, μας ακούνε διαρκώς, ασταμάτητα, όλες τις ώρες, ακόμη και στον ύπνο μας…
…Ναι, μοιάζει με θεωρία συνομωσίας και εμείς με εκείνους τους αλαφροΐσκιωτους που φοβούνται ψεκασμένες, μυστικές ραδιουργίες, αλλά να, που απόλυτα δεδομένα η τεχνολογία ενεργής ακρόασης των κινητών μας, έχει περάσει σε άλλο επίπεδο. Το smartphone μας δεν είναι απλώς μια συσκευή, αλλά ένας μικρός σταθμός δεδομένων, που απορροφά, αναλύει και επεξεργάζεται τους ήχους, τις λέξεις, τις προτιμήσεις, ακόμη και τις σιωπές μας. Ακόμα και εκείνοι που έχουμε ζήσει τα κόκκινα τηλέφωνα με τα 20αρικάκια κέρματα και διαβάζαμε τα γραμμένα με μαρκαδόρους συνθήματα στους τηλεφωνικούς θαλάμους τα «Σούλα σ’ αγαπάω», ενώ τηλεφωνούσαμε σπίτι για τα «μαμά θα αργήσω», δεν μπορούμε να διανοηθούμε τη ζωή χωρίς κινητά. Και τώρα πια, είναι τόσο εξελιγμένα, με ταχύτατη εξυπηρέτηση, προσωποποιημένες προτάσεις, φωνητικές εντολές που μας γλιτώνουν χρόνο, ώστε η εξάρτηση μας είναι πλήρης. Και γι’ αυτό παραβλέπουμε το τίμημα της, ακόμη αν είναι η ιδιωτικότητά μας.
Το κινητό που μας ακούει πριν ακόμα μιλήσουμε
Το 2024, η αγορά τεχνολογιών αναγνώρισης φωνής και ενεργής ακρόασης ξεπέρασε τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Statista. Η Apple, η Google, η Amazon και η Meta επενδύουν αθόρυβα δισεκατομμύρια στην ανάπτυξη συστημάτων που όχι μόνο κατανοούν τι λέμε, αλλά και το πώς το λέμε. Οι φωνητικοί βοηθοί λειτουργούν με συνεχείς triggers. Αυτό σημαίνει ότι το κινητό σου περιμένει διαρκώς τη φράση-κλειδί, τύπου «Hey Siri», «OK Google» ή «Alexa». Για να το κάνει, οφείλει να παρακολουθεί συνεχώς τον ήχο γύρω σου. Αυτή η ενεργή ακρόαση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι οι ηχογραφήσεις αποθηκεύονται ή μεταδίδονται, ή τουλάχιστον όχι πάντα. Ωστόσο, από το 2019 και μετά, σειρά αποκαλύψεων έδειξε ότι πολλές εταιρείες χρησιμοποίησαν ανθρώπους για να ακούσουν πραγματικά αποσπάσματα από αυτές τις καταγραφές, ώστε να εκπαιδεύσουν τους αλγόριθμους τους. Η Google παραδέχτηκε ότι το έκανε, το ίδιο και η Amazon. Η Apple αναγκάστηκε τότε να παγώσει το πρόγραμμα αναθεώρησης φωνητικών εντολών, μετά από τη παγκόσμια κατακραυγή. Ο Φουκώ έλεγε περίπου πως εκεί όπου υπάρχει εξουσία, υπάρχει και αντίσταση και στην εποχή της παντοδυναμίας των κινητών μας και της ενεργής ακρόασης, η εξουσία είναι η πληροφορία και η δική μας ασθενική αντίσταση η ιδιωτικότητά μας.
Η Εποχή της μεγάλης επιτήρησης
Όλοι έχουμε ζήσει το παράξενο φαινόμενο, το μιλάμε στα τηλέφωνα μας για διακοπές στην Ιταλία, πότε θα πάμε κομμωτήριο ή αν χάλασε το πλυντήριο και σε λίγα λεπτά αργότερα το Instagram ή το Facebook μας να γεμίζει με διαφημίσεις για ξενοδοχεία στη Ρώμη, περούκες και προϊόντα μαλλιών ή νέα μοντέλα πλυντηρίων υπερεξελιγμένα, που μόνο κουμπιά δε ράβουν και δε βάζουν ανιχνευτή στις κάλτσες, για να λύσουν το παγκόσμιο μυστήριο της εξαφάνισης στο κάδο της μιας απ το ζευγάρι. Επίσημα, οι μεγάλες πλατφόρμες το αρνούνται. Η Meta έχει δηλώσει κατ’ επανάληψη ότι δεν χρησιμοποιεί τα μικρόφωνα των κινητών για στοχευμένες διαφημίσεις. Όμως, η επιστήμη των big data δεν χρειάζεται να μας ακούει κυριολεκτικά, για να ξέρει τι σκεφτόμαστε. Τα μοτίβα αναζήτησης, οι τοποθεσίες, τα likes, ακόμα και ο ρυθμός με τον οποίο σκρολάρουμε δημιουργούν ένα προφίλ πιο λεπτομερές από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε. Κατά την Σοσάνα Ζούμποφ, κοινωνική ψυχολόγο, φιλόσοφο, συγγραφέα και καθηγήτρια στο Harvard Business School, στο βιβλίο της «Η Εποχή του Καπιταλισμού της Επιτήρησης», η σύγχρονη οικονομία δεν πουλάει προϊόντα, πουλάει προβλέψεις συμπεριφοράς. Ηταν απ τους πρώτους που όρισε πως οι τεχνολογικές εταιρείες επεξεργάζονται τα δεδομένα των χρηστών, ώστε να προβλέπουν και να επηρεάζουν τις μελλοντικές τους επιλογές, δημιουργώντας ένα τεράστιο σύστημα επιτήρησης με οικονομικά κίνητρα. Η ενεργή ακρόαση, ακόμη και όταν δεν οδηγεί σε άμεση συλλογή δεδομένων, ενισχύει αυτόν τον κύκλο. Όσο περισσότερα καταλαβαίνει η συσκευή μας, τόσο με μεγαλύτερη πανουργία προσαρμόζονται οι διαφημίσεις. Κι αυτό είναι το σημείο που το χρήσιμο αρχίζει να γίνεται ανησυχητικό.
Νομοθεσία και οι γκρίζες ζώνες της προστασία προσωπικών δεδομένων
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να βάλει όρια με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων ή GDPR το 2018, υποχρεώνοντας τις εταιρείες να ζητούν συγκατάθεση για την επεξεργασία δεδομένων. Στην πράξη, η εφαρμογή του GDPR παραμένει προβληματική, με τις μεγάλες πλατφόρμες, όπως οι Google, Meta και Amazon, να έχουν τη δύναμη να κινούνται στα όρια του νόμου, ενώ οι ελεγκτικοί μηχανισμοί των κρατών – μελών συχνά δεν επαρκούν. Στη πραγματικότητα, ακόμη, η συγκατάθεση μας δίνεται συχνά χωρίς συνειδητή επιλογή. Πατάμε «αποδοχή όλων» σχεδόν αυτόματα, ακριβώς επειδή η εμπειρία χρήσης έχει σχεδιαστεί, ώστε να μας οδηγεί εκεί. Το 2023, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επέβαλε πρόστιμο-ρεκόρ 1,2 δισ. ευρώ στη Meta για παραβίαση των κανόνων μεταφοράς δεδομένων στις ΗΠΑ. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν ακόμα ενιαία ομοσπονδιακή νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Αυτό δημιουργεί έναν τεράστιο παγκόσμιο ασύμμετρο χάρτη με την ιδιωτικότητα προστατεύεται αλλού περισσότερο και αλλού σχεδόν καθόλου. Ο γκουρού της κυβερνοασφάλειας και κρυπτογραφίας, ο Μπρους Σνάιερ έχει πει πως «η ιδιωτικότητα δεν είναι κάτι που έχεις, είναι κάτι που προστατεύεις», συνοψίζοντας την κοσμοθεωρία του πως στον ψηφιακό κόσμο, τα προσωπικά δεδομένα δεν είναι αυτονόητα ιδιωτικά, αλλά πρέπει να διεκδικούνται και να προστατεύονται ενεργά. Και στην εποχή των φωνητικών αλγορίθμων, η προστασία αυτή απαιτεί μεγαλύτερη εγρήγορση από ποτέ.
Όταν οι αλγόριθμοι μαντεύουν τη σκέψη και η σιωπή έχει αξία
Οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη προχωρούν με φρενήρεις ρυθμούς. Νέα μοντέλα multimodal AI μπορούν να αναλύουν ταυτόχρονα φωνή, εικόνα, κίνηση και περιβάλλον, δημιουργώντας προφίλ χρηστών με εντυπωσιακή ακρίβεια. Στο επόμενο βήμα, οι συσκευές δεν θα περιμένουν να τους μιλήσουμε, αλλά θα μαντεύουν τι χρειαζόμαστε προτού το εκφράσουμε, σα τα μέντιουμ του Άγγελου Τανάγρα. Η Amazon, ήδη, πειραματίζεται με το Echo που ανιχνεύει «συναισθηματικούς δείκτες» στη φωνή του χρήστη. Η Apple εξετάζει την ενσωμάτωση «adaptive listening» στο iOS, ώστε το iPhone να καταλαβαίνει πότε έχεις στρες ή κόπωση και να προσαρμόζει αντίστοιχα τις ειδοποιήσεις σου. Έτσι, ενώ εμείς καθόμαστε και ασχολούμαστε με το αν μας ακούνε τα κινητά μας, το θέμα που θα έπρεπε να μας απασχολεί είναι το τι κάνουν με αυτά που ακούνε διαρκώς να λέμε. Το ξεχασμένο κινητό στο τραπέζι δεν είναι πια κάτι αθώο, μια συσκευή που υπακούει στους χειρισμούς μας, σα το μίξερ ή την τοστιέρα. Στο ψηφιακό οικοσύστημα του 2025, η σιωπή είναι πολυτέλεια και δεν υπάρχει λύση στο να κλείσουμε τα μικρόφωνα των συσκευών μας, αλλά στο να διεκδικήσουμε τον έλεγχο του πού, πότε και πώς θα χρησιμοποιούνται τα δεδομένα μας.
Η χρήση της τεχνολογία ενεργής ακρόασης δεν έχει επιστροφή και το παγκόσμιο θέμα είναι να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε, χωρίς να επιτρέψουμε να μας χρησιμοποιεί εκείνη -αν είναι δυνατόν πια!
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
