Ύστερα από χρόνια διαβουλεύσεων, έντονων αντιπαραθέσεων και πιέσεων από οργανώσεις και επιχειρήσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε στην υιοθέτηση του τελικού κειμένου για την εκτεταμένη ευθύνη του παραγωγού στον τομέα της ένδυσης (Extended Producer Responsibility – EPR).
Η νέα νομοθεσία, που εντάσσεται στο αναθεωρημένο πλαίσιο της Οδηγίας για τα απόβλητα υφασμάτων, αποτελεί κομβικό βήμα για την πολιτική κυκλικής οικονομίας της ΕΕ, καθώς για πρώτη φορά οι εταιρείες, που παράγουν και διαθέτουν ρούχα στην αγορά, θα αναλαμβάνουν το κόστος συλλογής, διαλογής και ανακύκλωσης των προϊόντων τους μετά το τέλος της ζωής τους.
Η διαδρομή μέχρι την τελική συμφωνία υπήρξε μακρά και πολύπλοκη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο (Υπουργών) χρειάστηκαν χρόνια για να γεφυρώσουν τις διαφορές τους, ενώ η βιομηχανία ασκούσε διαρκείς πιέσεις για ηπιότερους όρους.
Οι παραγωγοί δεν θα βρεθούν άμεσα αντιμέτωποι με νέες επιβαρύνσεις. Κάθε κράτος-μέλος θα διαθέτει περίοδο 20 μηνών για να ενσωματώσει τη νομοθεσία στο εθνικό του πλαίσιο, είτε με την αναθεώρηση υπαρχόντων νόμων είτε με τη θέσπιση νέων. Μέχρι τον Απρίλιο του 2028 όλα τα κράτη θα πρέπει να έχουν δημιουργήσει τα δικά τους σχήματα EPR, στα οποία θα υποχρεούνται να εγγράφονται οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αγορά τους. Αυτό σημαίνει ότι οι μάρκες θα χρειάζονται νομικό εκπρόσωπο σε κάθε χώρα όπου διαθέτουν προϊόντα, με αντίστοιχες χρεώσεις πολλαπλών επιπέδων.
Κεντρικό χαρακτηριστικό της νέας νομοθεσίας είναι η απουσία ενιαίων τελών. Τα κράτη έχουν την ευχέρεια να καθορίζουν το ύψος των χρεώσεων ανάλογα με τις δικές τους πολιτικές, ακόμη και να επιβάλλουν υψηλότερα τέλη σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο fast fashion ή που δεν πληρούν συγκεκριμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Αυτή η ευελιξία δίνει περιθώρια προσαρμογής, αλλά ταυτόχρονα ενέχει τον κίνδυνο κατακερματισμού και ανισοτήτων, καθώς κάθε εθνικό πλαίσιο μπορεί να διαφοροποιείται σημαντικά από το άλλο.
Παρότι η πλήρης εφαρμογή θα απαιτήσει χρόνο, ορισμένα κράτη έχουν ήδη κάνει βήματα. Στη Γαλλία και την Ολλανδία λειτουργούν εδώ και χρόνια σχήματα EPR, ενώ η χωριστή συλλογή υφασμάτων είναι πλέον υποχρεωτική σε ολόκληρη την ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2025. Υπάρχει λοιπόν μια βάση, αλλά η πραγματική πρόκληση θα είναι η εναρμόνιση.
Για τις μικρές επιχειρήσεις προβλέπεται μια «ανάσα» μέσω παράτασης ενός έτους για συμμόρφωση, χωρίς ωστόσο πλήρη εξαίρεση. Ορισμένες κατηγορίες απαλλάσσονται, όπως ανεξάρτητοι ράφτες που κατασκευάζουν κατόπιν παραγγελίας ή όσοι ασχολούνται αποκλειστικά με second hand και upcycled προϊόντα. Παραμένει ασαφές τι θα ισχύσει για τα ρούχα από ανακυκλωμένα υλικά ή τα αποθέματα (deadstock), αφήνοντας ερωτήματα για την πρακτική εφαρμογή.
Η νομοθεσία εισάγει και μια καινοτομία με ιδιαίτερη βαρύτητα, τα μητρώα παραγωγών. Για πρώτη φορά οι εταιρείες θα είναι υποχρεωμένες να δηλώνουν ετησίως τον όγκο της παραγωγής τους, γεγονός που ανοίγει τον δρόμο για μεγαλύτερη διαφάνεια σε έναν τομέα όπου τα στοιχεία αυτά έμεναν ως τώρα άγνωστα. Απομένει να φανεί αν τα δεδομένα αυτά θα δημοσιοποιηθούν, όπως ζητούν οργανώσεις και ακτιβιστές.
Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι πολλές. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η δημιουργία ενός κατακερματισμένου πλαισίου με διαφορετικούς κανόνες σε κάθε χώρα, που θα περιπλέκουν τη συμμόρφωση των εταιρειών και θα δημιουργούν τον κίνδυνο διπλών χρεώσεων. Εξίσου κρίσιμο ζήτημα είναι οι υποδομές, καθώς χωρίς σοβαρές επενδύσεις σε συλλογή, διαλογή και ανακύκλωση, το EPR κινδυνεύει να εκληφθεί περισσότερο ως ένα ακόμη τέλος παρά ως μοχλός αλλαγής.
Η εισαγωγή της «οικολογικής διαφοροποίησης» είναι ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο, καθώς επιβραβεύει με χαμηλότερες χρεώσεις τα προϊόντα που έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής ή είναι ευκολότερο να ανακυκλωθούν. Το μήνυμα προς τη βιομηχανία είναι ότι η βιωσιμότητα δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως προαιρετική επιλογή, αλλά ως βασική προϋπόθεση για τη δραστηριοποίηση στην ευρωπαϊκή αγορά.
Οι αντιδράσεις από τη βιομηχανία είναι μοιρασμένες. Μεγάλοι όμιλοι και αλυσίδες χαιρετίζουν την πρόθεση της ΕΕ να δημιουργήσει ένα δικαιότερο και πιο βιώσιμο πλαίσιο, αν και εκφράζουν ανησυχίες για το διοικητικό βάρος και το πρόσθετο κόστος, ειδικά για όσους δραστηριοποιούνται σε πολλές χώρες. Αντίθετα, μικρότερες επιχειρήσεις θεωρούν ότι οι κανόνες τις επιβαρύνουν δυσανάλογα και ζητούν επιπλέον στήριξη ώστε να μπορέσουν να προσαρμοστούν.
Όλα τα βλέμματα στρέφονται πλέον στον υπό διαμόρφωση Νόμο για την Κυκλική Οικονομία, που αναμένεται το 2026 και θεωρείται καθοριστικός. Στόχος του είναι να θεσπίσει κίνητρα, όπως η προτεραιότητα σε δημόσιες προμήθειες για κυκλικά προϊόντα και η χρηματοδότηση υποδομών ανακύκλωσης. Πρόκειται για μέτρα απαραίτητα ώστε να καλυφθεί το επενδυτικό κενό και να αποκτήσουν τα κράτη-μέλη τα μέσα που χρειάζονται για μια αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων.
Η υιοθέτηση του EPR αποτελεί αναμφισβήτητα μια ιστορική στιγμή για τη βιομηχανία μόδας και ένδυσης στην Ευρώπη. Για πρώτη φορά, οι εταιρείες καλούνται να αναλάβουν ουσιαστική ευθύνη για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των προϊόντων τους μετά την κατανάλωση. Το ερώτημα που μένει ανοικτό είναι αν οι νέοι κανόνες θα φέρουν πραγματική αλλαγή προς μια πιο βιώσιμη αγορά ή αν θα μείνουν μια δύσκαμπτη γραφειοκρατική διαδικασία χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
