Για περισσότερο από έναν αιώνα, το σινεμά υπήρξε όνειρο, μαγεία, τέχνη, υπόσχεση. Ηταν το δικό μας παράθυρο στο κόσμο και την δημιουργία, μέσα σε σκοτεινές αίθουσες, που συναντιόμασταν πολλοί μαζί, με μόνο μας κοινό την ταινία…
…Το σινεμά έγινε η μαζική εμπειρία που όριζε γενιές, ένα πολιτισμικό προσιτό οικιονομικά, λαϊκό μέρος που καθόριζε πρότυπα, μόδες, αισθητική, αντιλήψεις, συλλογικές φαντασίες. Από τα κλασικά στούντιο της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ μέχρι τα blockbusters των δεκαετιών του ’80 και του ’90, το σινεμά ήταν ταυτόχρονα τέχνη, τεχνολογία και βιομηχανία με τις μεγάλες εταιρείες παραγωγής να έχουν τον απόλυτο έλεγχο αυτής της τριπλής εξίσωσης. Όμως ο κόσμος αυτός ο φτιαγμένος από μπομπίνες και σελιλόϊντ, σκοτάδια και αναμμένες μηχανές προβολές, λευκές τεράστιες οθόνες, κόκκινα βελούδινα καθίσματα και μυρωδιά από ποπ κορν, καταρρέει. Και στη θέση του αναδύεται μια νέα πραγματικότητα, όπου οι πλατφόρμες streaming, οι ανεξάρτητοι δημιουργοί και η τεχνητή νοημοσύνη αναδιαμορφώνουν ριζικά το τι σημαίνει κινηματογράφος. Η μετάβαση αυτή δεν είναι απλώς τεχνολογική. Είναι βαθιά πολιτισμική και οικονομική. Και το μέλλον της τέχνης των εικόνων γράφεται πλέον έξω από τα παραδοσιακά στούντιο.
Το τέλος της παντοδυναμίας και του μονοπωλίου των στούντιο
Για σχεδόν 70 χρόνια, η κινηματογραφική παραγωγή ήταν μια εξαιρετικά συγκεντρωτική βιομηχανία. Τα μεγάλα στούντιο, όπως εκείνα των Warner Bros, Paramount, Universal, Disney, 20th Century Fox, έλεγχαν όχι μόνο τα μέσα παραγωγής, αλλά και τη διανομή, τις αίθουσες, το υλικό, τη θεματολογία, τους σταρ και τις μόδες στην λαϊκή μυθοπλασία, εξασφαλίζοντας σταθερές εισπράξεις και κυριαρχία στο box office, ενώ το στούντιο αποφάσιζε ποια ιστορία άξιζε να ειπωθεί και με ποιον τρόπο. Αυτή η εποχή τελειώνει. Τα τελευταία δέκα χρόνια, τα έσοδα των κινηματογραφικών αιθουσών έχουν συρρικνωθεί δραματικά, ενώ τα παραδοσιακά blockbusters δεν είναι πια εγγύηση επιτυχίας. Το 2023, τα συνολικά έσοδα του box office στις ΗΠΑ έφτασαν τα 8,9 δισ. δολάρια, μακριά από τα 11,3 δισ. του 2019, ενώ το 2024 η χρονιά έκλεισε ελαφρώς χαμηλότερα, στα περίπου 8,7 δισ., επιβεβαιώνοντας τη σταθερή καθοδική πορεία των κινηματογραφικών αιθουσών. Παράλληλα, οι πλατφόρμες streaming ενίσχυσαν δραματικά την επιρροή τους, επενδύοντας πάνω από 126 δισ. δολάρια σε περιεχόμενο μέσα στο 2024, ποσό που ξεπερνά κατά πολύ τον συνδυασμό των έξι μεγαλύτερων στούντιο, ενώ οι συνολικές δαπάνες τους αναμένεται να αγγίξουν τα 95 δισ. παγκοσμίως το 2025, επιβεβαιώνοντας ότι η κυριαρχία τους δεν είναι θέμα συγκυριακό, αλλά κοσμογονικό στο θέαμα. Και η κυριαρχία τους δεν αφορά μόνο την κατανάλωση αλλά και την παραγωγή. Το Netflix παράγει πλέον πάνω από 240 ταινίες τον χρόνο, περισσότερες από όσες κυκλοφορούν οι τέσσερις μεγαλύτερες εταιρείες μαζί. Η Amazon Studios και η Apple TV+ επεκτείνουν τις επενδύσεις τους με έργα υψηλού προϋπολογισμού και βραβευμένους δημιουργούς. Η Disney, παρά τη δύναμη των franchises της, είδε τις μετοχές της να πιέζονται καθώς οι επενδυτές ζητούν κερδοφορία σε μια εποχή αυξημένου κόστους παραγωγής.
Streaming και δεδομένα
Η μετάβαση στην εποχή των πλατφορμών δεν είναι μόνο ζήτημα θεατών. Είναι ζήτημα οικονομικού μοντέλου. Εκεί όπου τα στούντιο βασίζονταν στις κινηματογραφικές αίθουσες, οι πλατφόρμες επενδύουν στη συνδρομή και στα δεδομένα. Η αξία μιας ταινίας δεν μετριέται πλέον αποκλειστικά από το box office αλλά από τον χρόνο παραμονής των χρηστών, τα λεπτά θέασης, την αύξηση των συνδρομητών και την επίδρασή της στην πιστότητα του κοινού.Αυτό το νέο μοντέλο αλλάζει και την ίδια τη φύση της δημιουργίας. Η επιτυχία δεν εξαρτάται πια από ένα εντυπωσιακό άνοιγμα το πρώτο Σαββατοκύριακο, αλλά από τη μακροπρόθεσμη διάρκεια ενός έργου μέσα σε μια πλατφόρμα. Ταινίες που ίσως να απέτυχαν εμπορικά στις αίθουσες γίνονται επιτυχίες streaming χάρη στους αλγορίθμους και τα νέα μοτίβα κατανάλωσης. Η οικονομική αξία παράγεται πιο αργά αλλά πιο σταθερά.
Όταν όλα συμβαίνουν εκτός Χόλιγουντ
Η κατάρρευση της παλιάς ιεραρχίας άνοιξε και τον δρόμο για νέες φωνές. Ανεξάρτητοι δημιουργοί που κάποτε δυσκολεύονταν να βρουν χρηματοδότηση στρέφονται πλέον σε πλατφόρμες, crowdfunding ή μικρότερα studios παραγωγής. Οι Sundance και Tribeca δεν είναι πια μόνο φεστιβάλ προβολής αλλά αγορές περιεχομένου, όπου Netflix, Hulu, Mubi και Apple αγοράζουν έτοιμα έργα πριν ακόμη βρουν αίθουσα. Και η γεωγραφία της δημιουργίας διευρύνεται με κινηματογραφικές βιομηχανίες όπως η Νότια Κορέα, η Ινδία και η Ισπανία να αποκτούν παγκόσμια επιρροή. Η επιτυχία του Parasite ή του RRR απέδειξε ότι η νέα κινηματογραφική γλώσσα δεν γράφεται αποκλειστικά στα αγγλικά. Το Netflix επενδύει σε τοπικές παραγωγές σε περισσότερες από 40 χώρες, δημιουργώντας έργα που ταξιδεύουν παγκοσμίως και ανταγωνίζονται ισότιμα τις παραγωγές των μεγάλων στούντιο.
Το βάρος της τεχνολογίας και το μέλλον της εικόνας
Η τεχνολογία αποτελεί τον τρίτο πυλώνα της μεταμόρφωσης. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα virtual sets και τα νέα εργαλεία παραγωγής μειώνουν το κόστος, αλλάζουν τις διαδικασίες και αναδιαμορφώνουν τη δημιουργική διαδικασία. Το The Mandalorian της Disney, για παράδειγμα, γυρίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου σε ψηφιακά σκηνικά με χρήση LED volume, μειώνοντας τα γυρίσματα κατά 30 % και το κόστος παραγωγής κατά περίπου 25 %. Ταυτόχρονα, η τεχνολογία απελευθερώνει νέες μορφές επικοινωνίας και έκφρασης. Οι ταινίες δεν είναι πλέον ο μοναδικός τρόπος να ειπωθεί η ιστορία. Interactive projects, κινηματογραφικά video games, AR εμπειρίες και σύντομα έργα δημιουργημένα εξ ολοκλήρου από AI επαναπροσδιορίζουν τα όρια του κινηματογράφου. Και η έννοια της ταινίας ίσως στο μέλλον να σημαίνει κάτι διαφορετικό από αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.
Το κοινό αλλάζει και μαζί του αλλάζει το σινεμά
Η μεγάλη αλλαγή στη λαϊκή διασκέδαση και το μαζικό θέαμα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της τεχνολογίας ή των επιχειρηματικών τακτικών. Είναι κυρίως το αποτέλεσμα της αλλαγής στις συνήθειες του κοινού. Οι νεότερες γενιές δεν αντιμετωπίζουν τον κινηματογράφο ως γεγονός αλλά ως περιεχόμενο. Δεν θέλουν να προγραμματίσουν τη ζωή τους γύρω από την πρεμιέρα μιας ταινίας, αλλά να την παρακολουθήσουν όταν και όπου τους βολεύει. Η ίδια η εμπειρία της θέασης έχει γίνει πιο προσωπική και κατακερματισμένη. Ο μέσος χρήστης του Netflix καταναλώνει περισσότερες από 90 ώρες περιεχομένου τον μήνα, εκ των οποίων μόλις ένα μικρό ποσοστό αφορά κινηματογραφικές ταινίες με την παραδοσιακή έννοια. Αυτό σημαίνει ότι οι δημιουργοί πρέπει να προσαρμόζονται σε νέα είδη εξιστόρισης, διάρκειας και μορφής. Και έτσι, χωρίς καλά – καλά να το καταλάβουμε το σινεμά όπως το γνωρίσαμε άλλαξε για πάντα. Το Χόλιγουντ χάνει την αποκλειστικότητα του μαγικού παραμυθά, τα θαύματα δε συμβαίνουν στα μεγάλα στούντιο και η δημιουργικότητα συμβαίνει παντού και αναπάντεχα…
…Μα η εικόνα που αφηγείται ιστορίες με δύναμη, γεννά νέες φωνές και συνδέει τον κόσμο γεννώντας του συναίσθημα, ξεπερνά τα όρια της αίθουσας και μας βρίσκει όπου και όπως και να είμαστε, κατάστηθα.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
