Smartphones, τεχνητή νοημοσύνη, πληκτρολόγια, touchscreen και σκρόλ! Πόσο παράταιρο δείχνει ένα στιλό, σαν αλλόκοτο αντικείμενο από παλιά, ασπρόμαυρη ταινία!…
…Κι όμως, στις βιτρίνες των οίκων πολυτελείας, σε ηλεκτρονικές δημοπρασίες και vintage forums, τα στυλό πωλούνται σε τιμές που κάποτε θα δικαιολογούσαν μια τσάντα Hermès ή ένα καλό ρολόι. Η γραφή, φαίνεται, εκδικείται τη λήθη της. Κι εκεί που όλοι σημειώνουν στις οθόνες τους, μια νέα γενιά συλλεκτών ερωτεύεται το πιο αναλογικό από όλα τα εργαλεία, το στυλό και ψάχνει φίνο χαρτί για να το δοκιμάσει.
Από τον πάπυρο στο BIC
Η ιστορία του στυλό είναι παλιά όσο και η ανάγκη του ανθρώπου να αφήσει ίχνος. Από τα καλάμια των Αιγυπτίων στους φτερωτούς κονδυλοφόρους των μοναχών, και από εκεί στις μεταλλικές μύτες του 19ου αιώνα, η γραφή υπήρξε πάντα πράξη κύρους. Ο στυλογράφος του 1880, με το ενσωματωμένο ρεζερβουάρ μελάνης, ήταν επανάσταση, αλλά ο Ούγγρος δημοσιογράφος Λάζλο Μπίρο έμελλε να την κάνει προσιτή. Το 1938 παρουσίασε τον πρώτο στυλό διαρκείας με σφαιρική μύτη που δεν λέρωνε, δεν ήθελε βούτηγμα και έγραφε παντού! Το προϊόν του, το γνωστό BIC, έγινε μέσα σε δύο δεκαετίες τόσο δημοκρατικό όσο και το τζιν παντελόνι. Κάπου εκεί, η πένα πέρασε από τα δάχτυλα των γραφέων στα χέρια όλων. Ο γραφιάς έγινε υπάλληλος, ο υπάλληλος καταναλωτής. Και το στυλό, μαζικό πια, έχασε τη μαγεία του. Τουλάχιστον, μέχρι να ξαναβρεί τον εαυτό του.
Η νοσταλγία της γραφής
Η δεκαετία του 2000 ήταν η εποχή που το χειρόγραφο αντικαταστάθηκε από το πληκτρολόγιο. Όλα έγιναν ταχύτερα, ευκολότερα, πιο εφήμερα. Η ταχύτητα όμως πάντα γεννά αντίδραση. Κάπως έτσι, μέσα στα επόμενα χρόνια, άρχισε να σχηματίζεται μια μικρή αλλά σταθερή κοινότητα ανθρώπων που αναζητούσαν το αντίθετο του ψηφιακού: το χειροποίητο, το απτό, το αυθεντικό. Η γραφή με πένα έγινε εμπειρία. Και το στυλό, αντικείμενο λατρείας. Οι οίκοι πολυτελείας το κατάλαβαν γρήγορα. Montblanc, Aurora, Parker, Pelikan, Visconti, ονόματα που κάποτε ανήκαν στα γραφεία δικηγόρων ή πολιτικών, πέρασαν ξανά στην επικαιρότητα. Οι εταιρείες επένδυσαν σε σχεδιαστές, ιστορικές αναφορές, πολύτιμα υλικά. Κάθε σειρά αριθμημένη, κάθε στυλό με ιστορία. Ένα αντικείμενο γραφής μετατράπηκε σε φετίχ, σε μικρό έργο τέχνης.
Οι νέοι συλλέκτες
Το πιο ενδιαφέρον δεν είναι ότι το στυλό επέστρεψε, αλλά το ποιος το αγόρασε. Όχι οι νοσταλγοί των περασμένων εποχών, αλλά νέοι, 20 και 30 ετών, που μεγάλωσαν ψηφιακά. Άνθρωποι που γράφουν emails, όχι γράμματα, και παρ’ όλα αυτά ψάχνουν ένα vintage Montblanc Meisterstück ή μια ιαπωνική Nakaya, σκαλισμένη στο χέρι. Το στυλό γι’ αυτούς δεν είναι εργαλείο, είναι αντικείμενο προσωπικότητας. Το δείχνουν, το φωτογραφίζουν, το ποστάρουν. Το Instagram των συλλεκτών πένας είναι μια ιδιόμορφη γκαλερί χρωμάτων, μαρμάρων, χρυσών ινών και μελανιών που έχουν ονόματα πιο ποιητικά κι από αρώματα: Ocean Blue, Sakura Dream, Café du Parc. Η νεότερη γενιά συλλεκτών αναζητά την αφή, τον ήχο της μύτης στο χαρτί, τη μικρή τελετουργία της προετοιμασίας. Είναι η ίδια λογική που αναστήθηκε στα βινύλια, στις φωτογραφικές μηχανές με φιλμ, στα ρολόγια με κουρδιστήρι. Η πολυτέλεια σήμερα δεν είναι το γρήγορο, αλλά το σπάνιο, το χειροποίητο, το δημιουργικό.
Το στυλό ως σύμβολο
Το στυλό δεν γράφει πια απλώς. Υπογράφει. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι σύμβολο επαγγελματισμού, αλλά και ατομικής αισθητικής. Δεν είναι τυχαίο πως οι εταιρείες πουλούσαν πάντα «γράψτε την ιστορία σας». Κάποτε αυτό ακουγόταν σαν σλόγκαν. Σήμερα, έχει αποκτήσει κυριολεξία. Το χειρόγραφο γίνεται ξανά πράξη ταυτότητας. Υπάρχει και κάτι ακόμη: η οικειότητα της γραφής δεν υποκαθίσταται από το touchscreen. Ο τρόπος που κυλά η μελάνη, το βάρος, το πώς πιάνεται, το πώς αφήνει σημάδι στο χαρτί — όλα αυτά δημιουργούν μια μνήμη που δεν παράγεται ψηφιακά. Ίσως γι’ αυτό το στυλό έγινε το νέο σύμβολο ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, που αντιστέκεται στην ταχύτητα, την υπερπαραγωγή, την αδιάκοπη ειδοποίηση.
Η αγορά της νοσταλγίας
Σήμερα, το παγκόσμιο εμπόριο συλλεκτικών στυλογράφων υπολογίζεται σε πάνω από 2 δισ. δολάρια τον χρόνο. Οι δημοπρασίες vintage Montblanc, Dunhill και Caran d’Ache ξεπερνούν τις προσδοκίες. Ένα στυλό που αγοράστηκε τη δεκαετία του ’60 για 50 δολάρια μπορεί να φτάσει σήμερα τα 3.000, αν συνοδεύεται από κουτί και πιστοποιητικό. Η φρενίτιδα θυμίζει την αγορά ρολογιών, αλλά με χαμηλότερο κόστος εισόδου και μεγαλύτερη συναισθηματική σύνδεση. Η συλλογή δεν είναι πια αποκλειστικό προνόμιο εύπορων μεσήλικων, μα ένα εκλεκτικό χόμπι δημιουργικών, γραφιστών, αρχιτεκτόνων, φοιτητών. Ο καθένας βρίσκει στο στυλό κάτι από τον εαυτό του και την υπογραφή του, στην κυριολεξία. Και, ίσως, μια αίσθηση σταθερότητας σε έναν κόσμο που γράφει και σβήνει πιο γρήγορα απ’ όσο προλαβαίνει να σκεφτεί.
Από εργαλείο σε φετίχ
Το στυλό έγινε τρόπος να διατηρείται μια μικρή πολυτέλεια. Είναι το τελευταίο επιτρεπτό status symbol σε έναν κόσμο που βαρέθηκε να επιδεικνύει. Μπορεί να χωρέσει στην τσέπη, να περάσει απαρατήρητο, αλλά γνωρίζουν οι λίγοι. Κάπως όπως η γνώση ενός καλού ουίσκι ή ενός παλιού δίσκου. Η απόλαυση βρίσκεται στη λεπτομέρεια. Για τη νέα γενιά, ένα στυλό υψηλής ποιότητας είναι ταυτόχρονα χειρονομία και δήλωση. Δεν είναι ανάγκη, είναι στάση. Ο γραφικός χαρακτήρας γίνεται αισθητική. Και η γραφή, που κάποτε θεωρούνταν αγγαρεία, αποκτά σχεδόν ερωτική υφή. Μέσα στην υπερπληροφόρηση και τη γρήγορη επικοινωνία, η γραφή με στυλό μοιάζει με επιβράδυνση. Το να επιλέξεις πένα αντί για πληκτρολόγιο είναι σχεδόν πράξη αντίστασης. Και το στυλό, από εργαλείο μιας άλλης εποχής, γίνεται το σύμβολο της τωρινής.
Στον κόσμο των avatars, ένα ίχνος μελάνης πάνω σε χαρτί έχει ξανά αξία.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
