Μπιλ Γκέιτς! Το παιδί–θαύμα των ‘80s, ο αυτοκράτορας των Windows, ο ευαγγελιστής των εμβολίων, ο σταρ των TED για το κλίμα, ο «σωτήρας» της Αφρικής – και, για κάποιους, ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος που δεν εκλέχθηκε ποτέ σε τίποτα και από κανέναν…
…Πάνω από μια δεκαετία τώρα ο Γκέιτς εγκαθίσταται, όχι πολιτικά αλλά υπερεθνικά, στη θέση ενός άτυπου παγκόσμιου επιτρόπου υγείας και ανάπτυξης. Με πρωτοβουλίες που εκτείνονται από εμβόλια μέχρι αγροτεχνολογία και από πανδημίες μέχρι ανάπτυξη, καταγράφονται από ειδικούς δεσμεύσεις εκατοντάδων δισεκατομμυρίων – αριθμοί τόσο ιλιγγιώδεις, που ακόμη κι αν διαφωνείς με την ακρίβειά τους, το μέγεθος της φιλοδοξίας αρκεί για να σε ζαλίσει. Την ίδια στιγμή, μια φράση του Γκέιτς για την ενέργεια προκάλεσε θόρυβο στον διεθνή διάλογο και συνεχίζει να συζητιέται έντονα: «η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν μπορεί να γίνει τόσο γρήγορα όσο πιστεύετε». Και ξαφνικά η Silicon Valley σηκώνει φρύδι. Οι ακτιβιστές των κλιματικών συνεδρίων παγώνουν το χαμόγελο. Οι πολιτικοί σύμβουλοι αφήνουν κάτω το latte με βρώμη. Μα ο Μπιλ, ο προφήτης του zero emissions, ο άνθρωπος που μας έδειχνε γραφήματα CO₂ σαν να είναι η Αγία Γραφή του μέλλοντος, τώρα κάνει πίσω;
Μπορεί η φιλανθρωπία είναι η νέα μορφή αποικιοκρατίας για την Αφρική
Η Αφρική είναι η ήπειρος της νιότης, της υπόσχεσης και του πόνου. Το μέρος όπου ο Γκέιτς, μέσω του Ιδρύματος και συνεργασιών με κυβερνήσεις, ΜΚΟ και φιλανθρωπικές επενδυτικές πλατφόρμες, ρίχνει ένα κολοσσιαίο χαρτοφυλάκιο. Το ποσό συζητείται, σχολιάζεται, αμφισβητείται, διογκώνεται, συμπιέζεται. Αλλά ο συμβολισμός; Δεν χωράει υποσημειώσεις! Η Αφρική ως ο «καμβάς» πάνω στον οποίο ζωγραφίζεται η νέα παγκόσμια ηθική. Εμβόλια, έξυπνες καλλιέργειες, τεχνητή λίπανση, καθαρό νερό, AI για δημόσια πολιτική, μικροχρηματοδοτήσεις, γεωργικά κολλέγια, startups τροφής. Η ηθική, λέει, της σωτηρίας. Η ηθική, ψιθυρίζουν οι δύσπιστοι, της επιρροής. Εδώ γεννιέται το νέο debate για το αν άραγε είναι η φιλανθρωπία μια νέα μορφή αποικιοκρατίας. Διεθνείς αναλυτές το ονομάζουν «philanthrocapitalism» και όταν η καλοσύνη συνομιλεί με τις επενδύσεις. Η σωτηρία ανθρώπινων ζωών συμβαδίζει με τη διαμόρφωση αγορών, και η «γενναιοδωρία» αποτυπώνεται σε οικονομικούς πίνακες, υπολογιστικά μοντέλα και δείκτες απόδοσης. Έτσι, μια Αφρική που έχει ανάγκη από υποδομές, ενέργεια, υγεία και σταθερότητα συνεργάζεται όχι μόνο με κρατικούς θεσμούς, αλλά και με ιδιωτικές περιουσίες δισεκατομμυριούχων. Στο τραπέζι βρίσκονται οι αποφάσεις για τις καλλιέργειες, τα φάρμακα, την εκπαίδευση και την επιχειρηματική χρηματοδότηση, με την ιδιωτική ισχύ να διαμορφώνει αναπτυξιακές προτεραιότητες σε ηπείρους που παραδοσιακά υπάγονταν στη διεθνή κρατική βοήθεια. Και κάποια στιγμή, ένα δυσάρεστο ερώτημα εμφανίζεται όλο και πιο συχνά, ανάμεσα στα παινέματα για τις άγιες προθέσεις, αφού όταν η βοήθεια είναι τόσο μεγάλη, ποιος, στο τέλος, βοηθιέται, πραγματικά και χειροπιάστα.
Το κλίμα, η στροφή και η αμφιβολία
Η ανθρωπιστικά αφοπλιστική ιστορία του Γκέιτς για χρόνια ήταν σταθερή σαν powerpoint σε executive board. Η κλιματική καταστροφή, η τεχνολογική καινοτομία, η καθαρή ενέργεια, οι πράσινες επενδύσεις, η πυρηνική ενέργεια νέας γενιάς, ο αγροτεχνολογία με λιγότερο αποτύπωμα. Και μετά; Ένα αδιόρατο shift. Η φράση που είπαμε πιο πάνω, αλλά όχι τόσο γρήγορα! Και ποιος το λέει αυτό; Μα ο άνθρωπος που είχε μετατρέψει κάθε οικονομικό και τεχνολογικό φόρουμ σε σχεδόν προφητική σκηνή για την παγκόσμια αποανθρακοποίηση. Τώρα, μιλά για ρεαλισμό, για σταδιακότητα, για το ότι ο κόσμος του πραγματικού πολιτικού κόστους δεν μοιάζει με το Σιάτλ. Οι φανατικοί της πράσινης μετάβασης τον βλέπουν σαν προδότη. Οι σκεπτικιστές, σαν επιτέλους λογικό. Οι κυβερνήσεις; Ανασαίνουν, γιατί κανείς δεν θέλει να είναι αυτός που κλείνει βιομηχανίες για να ανοίξει ανεμογεννήτριες στα χαρτιά. Και στη Silicon Valley ρωτούν αν το κλίμα είναι ηθικό καθήκον ή επενδυτικός κύκλος, με τις αναπτυσσόμενες χώρες να απαντούν πως όλοι εκείνοι με τα ιδιωτικά jets, τους λένε για θυσίες; Η Ευρώπη ιδρώνει με την προοπτική πως ίσως χρειαστεί πετρέλαιο για λίγο ακόμη και η Αφρική μοιάζει να λέει πως πρώτα είναι η ανάπτυξη και μετά το πράσινο. Και ο Γκέιτς με μια μόλις φρασούλα του, έχει αλλάξει όλο το πολιτικό τοπίο, αφού ο ρεαλισμός δεν είναι προδοσία, αλλά ανθρωπισμός!
Φιλανθρωπία ή δύναμη;
Όταν ένας δισεκατομμυριούχος χρηματοδοτεί πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, think tanks, δίκτυα επιχειρηματικότητας, μέσα ενημέρωσης, προγράμματα κυβερνητικών πολιτικών, ε, τότε, πού τελειώνει η καλοσύνη και πού αρχίζει η απόλυτη εξουσία; Και κάπως έτσι, γεννιέται ο νέος λόγος, με τους υποστηρικτές να τον υμνούν ως έναν σύγχρονο τεχνολογικό Προμηθέα, που όμως έδωσε δισεκατομμύρια για να σωθούν παιδιά από την πολιομυελίτιδα. Οι επικριτές τον παρουσιάζουν σαν έναν παγκόσμιο CEO που αποφασίζει για κράτη. Στο TikTok, κυκλοφορούν θεωρίες για τσιπάκια στα εμβόλια και σχέδια μείωσης πληθυσμού. Στα πανεπιστήμια, καθηγητές ανάπτυξης αντιπαρατίθενται για το αν η ιδιωτική φιλανθρωπία χτίζει αυτονομία ή εξάρτηση. Στην Αμερική, στις Βρυξέλλες, στο Ναϊρόμπι, στο Νέο Δελχί, η συζήτηση μετατοπίζεται: όχι πόσα δίνει, αλλά πως ένας αυτός, αποφασίζει τι σημαίνει «καλό» για έναν λαό και μια ήπειρο. Διανοούμενοι, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, λογιών σκεπτόμενοι άνθρωποι ρωτάνε χωρίς να περιμένουν απάντηση αν είναι φιλανθρωπία όταν έχεις power point με ROI και αν είναι ανθρωπισμός όταν συνοδεύεται από επιχειρηματικές συμμετοχές σε αγροβιοτεχνολογικές εταιρείες; Άραγε είναι σωτηρία όταν δημιουργείς εξαρτήσεις σε σπόρους, τεχνολογία, υποδομές; Ή μήπως – ανατριχιαστικά – είναι το νέο κανονικό της ισχυρής παγκοσμιοποίησης από πανίσχυρους ιδιώτες με κράτη στην τσέπη τους και ήπειρους στο excel τους;
Philanthrocapitalism
Η στροφή του λόγου του Γκέιτς για την κλιματική πολιτική δεν είναι απλώς μια φράση. Είναι ένα σημείο καμπής. Ένα δοκιμαστικό μπαλόνι; Μια πραγματική αναπροσαρμογή; Ένα μήνυμα προς κυβερνήσεις που δεν αντέχουν το κόστος των πολιτικών; Ή μια προετοιμασία για τα επόμενα 20 χρόνια όπου η πράσινη μετάβαση θα γίνει… αλλά όχι όπως την ζωγράφισαν οι ακτιβιστές στα παγκάκια με κιμωλία; Μπορεί η ανθρωπότητα να κόψει άνθρακα χωρίς να «κόψει» την ανάπτυξη; Μπορεί η Αφρική να αναπτυχθεί χωρίς να γίνει χώρος πειραματισμού; Μπορεί η φιλανθρωπία να γίνει χωρίς power games; Η ανθρωπότητα, μοιάζει να παραμένει θεατή αυτής της νέας γεωπολιτικής του καλού και του κέρδους, πρέπει να αποφασίσουμε. Θέλουμε έναν κόσμο όπου οι δισεκατομμυριούχοι σώζουν εκεί που τα κράτη αποτυχαίνουν; Ή θέλουμε κράτη που μπορούν να σώσουν χωρίς να χρειάζονται σωτήρες; Θέλουμε μια πράσινη μετάβαση που θα γράφεται σε keynote ή σε εργοστάσια; Στο τέλος, ίσως η ιστορία γράψει πως ο Μπιλ Γκέιτς, ήταν πράγματι, μια σύγχρονη εκδοχή Προμηθέα της τεχνολογικής εποχής. Ή ίσως αποκαλυφθεί όταν θα ναι αργά πως η φιλανθρωπία στάθηκε ο Δούρειος Ίππος της παγκόσμιας εξουσίας. Και η αλήθεια απλοϊκά, τελικά, ίσως να ναι πως ο κόσμος είναι πολύπλοκος, και οι σωτήρες σπανίζουν, αλλά οι ηγεσίες οφείλουν να μη χαρίζουν το μέλλον σε ιδιώτες, όσο καλοπροαίρετοι κι αν είναι.
Μπορεί, μεγαλόπνοα, να είμαστε στο πλευρό του οράματος ή, καχύποπτα, στο έλεος της μεγαλοψυχίας.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
