Από τα βρετανικά ράφια μέχρι τα αλιευτικά της Ασίας, η έρευνα των Financial Times φωτίζει τις σκιές πίσω από ένα από τα πιο δημοφιλή προϊόντα τροφίμων, με χιλιάδες εργαζόμενους εγκλωβισμένους σε καταναγκασμό και εκμετάλλευση.
Ο τόνος είναι τόσο καθημερινός, ώστε να θεωρείται δεδομένος. Κονσέρβες πολύχρωμες στοιβαγμένες στα ράφια των σούπερ μάρκετ, μοντέρνες συσκευασίες με σαλάτες high protein, επιλογές που υπόσχονται υγεία, ευκολία και τιμή που δεν ξαφνιάζει ποτέ. Πρόκειται για ένα από τα πιο καθαρά success stories της βιομηχανίας τροφίμων, ένα προϊόν, που πατάει σε παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού και απορροφάται χωρίς σκέψη από εκατομμύρια καταναλωτές. Κάτω όμως από την επιφάνεια αυτής της κανονικότητας βρίσκεται μια ιστορία που μοιάζει να βγήκε από άλλον αιώνα. Η νέα έρευνα των Financial Times αποκαλύπτει εργασιακές συνθήκες που ακροβατούν ανάμεσα στην αθλιότητα και την αθέατη δουλεία.
Η διαδρομή ξεκινά από τις θάλασσες της Νοτιοανατολικής Ασίας, εκεί όπου μεγάλοι όμιλοι αλιείας συγκεντρώνουν την πλειονότητα της παγκόσμιας παραγωγής τόνου. Στα εργοστάσια επεξεργασίας της Ταϊλάνδης και των γειτονικών χωρών, η γραμμή παραγωγής λειτουργεί επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Εργάτες από Μπαγκλαντές, Μιανμάρ, Καμπότζη και Λάος μετακινούνται με υποσχέσεις μισθών, που ποτέ δεν θα δουν. Σε πολλές περιπτώσεις το διαβατήριο κατάσχεται κατά την άφιξη, η στέγαση παραπέμπει σε στρατόπεδο και οι ώρες εργασίας μοιάζουν ανεξάντλητες. Το άρθρο των Financial Times περιγράφει εργαζόμενους που ξυπνούν στις τέσσερις τα ξημερώματα, δουλεύουν μέχρι αργά τη νύχτα, παραμένουν εγκλωβισμένοι σε χώρους που θυμίζουν αποθήκες και αντιμετωπίζουν επιτήρηση από επιστάτες που λειτουργούν σαν δεσμοφύλακες. Από την αλιεία έως την συσκευασία, η φτηνή παγκόσμια παραγωγή απαιτεί αόρατους ανθρώπους που δεν θα διεκδικήσουν τίποτα. Και η σχεδόν αθόρυβη ανάγκη της αγοράς για χαμηλό κόστος κάνει το σύστημα να λειτουργεί σαν καλοκουρδισμένη μηχανή. Στα αλιευτικά πλοία, η κατάσταση αγγίζει τη σφαίρα του απάνθρωπου. Χιλιάδες άνδρες δουλεύουν σε συνθήκες που πλησιάζουν τον καταναγκασμό. Ζουν για εβδομάδες ή και μήνες πάνω σε καταστρώματα που δεν διαθέτουν βασικές παροχές υγιεινής. Οι βάρδιες φτάνουν τις 16 και 18 ώρες. Οι τραυματισμοί είναι συνηθισμένοι. Οι μισθοί καθυστερούν ή δεν καταβάλλονται ποτέ. Πολλοί αλιεργάτες παγιδεύονται σε συμβόλαια που δεν υπέγραψαν ή δεν κατανοούν λόγω γλώσσας και αναλφαβητισμού.
Σε όλο αυτό το σκοτεινό σύστημα προστίθεται μια ακόμη διάσταση. Η αλυσίδα εφοδιασμού του τόνου είναι τόσο μεγάλη και πολύπλοκη, ώστε επιτρέπει στις μεγάλες εταιρείες να αποστασιοποιηθούν ευγενικά από την ευθύνη. Κάθε κρίκος μεταφέρει το βάρος στον επόμενο. Από τις εταιρείες αλιείας, στους διακινητές, στους εξαγωγείς και στους εισαγωγείς της Δύσης. Μέχρι να φτάσει στις κονσέρβες του Λονδίνου ή στο σάντουιτς με τόνο ενός μεγάλου σουπερμάρκετ, το προϊόν έχει περάσει από τόσα χέρια που το αρχικό ίχνος χάνεται. Παράλληλα, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να επιβάλουν πιστοποιήσεις διαφάνειας. Στην πράξη όμως αυτές οι διαδικασίες μοιάζουν περισσότερο με επικοινωνιακή άσκηση παρά με πραγματικό έλεγχο. Πολλά εργοστάσια προετοιμάζονται ειδικά για την ημέρα της επιθεώρησης. Οι εργάτες ενημερώνονται να πουν τα σωστά λόγια. Οι χειρότερες βάρδιες κρύβονται, οι πιο σκληροί επιστάτες εξαφανίζονται. Και μόλις ολοκληρωθεί η επίσκεψη, η πραγματικότητα επανέρχεται στο σημείο που ήταν.
Το πιο ανησυχητικό δεν είναι μόνο η ίδια η κακομεταχείριση των εργαζομένων. Είναι η ανοχή και αδιαφορία. Όλες οι χώρες που εμπλέκονται στην αλιεία τόνου γνωρίζουν, λίγο ως πολύ, τι συμβαίνει στους κόλπους της βιομηχανίας. Οι δυτικές αγορές γνωρίζουν επίσης ότι οι χαμηλές τιμές προϋποθέτουν χαμηλό κόστος παραγωγής, κάτι που χωρίς προστασία εργασιακών δικαιωμάτων οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια εκεί που βρίσκονται σήμερα. Αυτή η αργή, κυνική συναίνεση έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια οικονομία τόνου που στηρίζεται όχι απλώς σε χαμηλές αμοιβές, αλλά σε ξεκάθαρα καταπιεστικές δομές. Η κλιματική αλλαγή και η υπεραλίευση συμπληρώνουν την σκληρή πραγματικότητα. Τα ωκεάνια αποθέματα μειώνονται. Για να διασφαλιστεί η παραγωγή, τα αλιευτικά ταξιδεύουν πιο μακριά, για περισσότερο χρόνο, με μεγαλύτερη πίεση στους εργαζόμενους και μεγαλύτερη ανάγκη για εξαντλητικές βάρδιες. Το περιβαλλοντικό κόστος προστίθεται στο ανθρώπινο κόστος, δημιουργώντας έναν συνδυασμό που δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα.
Οι μεγάλες εταιρείες τροφίμων, από την Ευρώπη έως τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν πιέσεις από καταναλωτές, ΜΚΟ και ορισμένα κράτη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο τόνος αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή προϊόντα κονσέρβας, η συζήτηση έχει ενταθεί για το ποια είναι η διαδρομή του προϊόντος πριν φτάσει στο ράφι, τι, πραγματικά, γνωρίζουν οι αλυσίδες λιανικής και πόσο επιλέγουν να μη γνωρίζουν. Τελικά, ποιος πιστοποιεί και ποιος απλώς προσποιείται ότι πιστοποιεί. Τα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για τις σύγχρονες επιχειρήσεις και την υπεύθυνη παραγωγή. Ο τόνος, το απλό διατροφικό αγαθό σε κάθε εμπορικό ράφι, γίνεται σύμβολο ενός μεγαλύτερου προβλήματος. Μιας παγκόσμιας οικονομίας που έχει μάθει να λειτουργεί με εργαζόμενους που δεν έχουν όνομα, με ανθρώπους που δεν έχουν επιλογή και με μια κουλτούρα που συνηθίζει την εκμετάλλευση. Το άρθρο των Financial Times άνοιξε μια πόρτα που για χρόνια έμενε ερμητικά κλειστή, κάνοντας ολοκάθαρο πως οι μεγάλες εταιρείες γνωρίζουν τι συμβαίνει, αλλά η όποια αλλαγή σημαίνει αύξηση τιμών και ανατροπή μιας βολικής ισορροπίας.
Ο τόνος της ντροπής, όπως έγραψε η μεγάλη εφημερίδα, δεν είναι σχήμα λόγου αλλά η πραγματική, απάνθρωπη ιστορία πίσω από ένα προϊόν που καταναλώνεται κάθε λεπτό, κάπου στον κόσμο.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
