Η συνολική έκταση του Αγίου Όρους αγγίζει τα 336 τετραγωνικά χιλιόμετρα εντός των ορίων της Χερσονήσου του Άθω, μέρος των οποίων αποφάσισε να επισκεφθεί ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος έφτασε στις Καρυές το πρωί της Παρασκευής με ελικόπτερο, συνοδευόμενος από υπουργούς και στελέχη της κυβέρνησης.
Στη διάρκεια της επίσκεψής του ο πρωθυπουργός, ανέφερε ότι υφίσταται σχέδιο από πλευράς της κυβέρνησης για την οικονομική στήριξη των μονών του Αγίου Όρους με ποσό 100 εκατομμυρίων ευρώ έως το 2030 με σκοπό την υλοποίηση έργων όπως η συντήρηση των μονών, η προστασία των κειμηλίων πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή του Άθω.
Ωστόσο, τα περισσότερα μοναστήρια διατηρούν δική τους περιουσία, τόσο εντός όσο και εκτός Αγίου Όρους, όπως αγροτικές εκτάσεις, κτίρια, αστικά ακίνητα, τόσο στην ελληνική επικράτεια αλλά και εκτός αυτής. Αρκετά από τα μετόχια, όπως ονομάζεται η αγιορείτικη περιουσία, έχουν αποσπαστεί ή εκποιηθεί κατά καιρούς, παρόλ’ αυτά υπάρχουν αγροτεμάχια, ελαιώνες, κτήματα, ακίνητα, ακόμα και ξενοδοχειακές ή τουριστικές υποδομές που είτε μισθώνονται σε τρίτους, είτε αξιοποιούνται μέσω συνεργασιών. Θα μπορούσε κανείς συμπερασματικά να αναφέρει ότι η περιουσία των μονών είναι αχαρτογράφητη, πέρα από συγκεκριμένες αναφορές και περιπτώσεις, κάποιες από τις οποίες παρατίθενται ακολούθως.
Η περιουσία των μονών του Αγίου Όρους δημιουργήθηκε σταδιακά στα βάθη των αιώνων, καθώς πλούσιοι πιστοί, ευγενείς, ακόμα και απλοί χριστιανοί δώριζαν περιουσιακά στοιχεία ως πράξη ευσέβειας ή για «σωτηρία ψυχής». Ανάλογες δωρεές έκαναν και χριστιανοί ηγεμόνες από τα Βαλκάνια (Σέρβοι, Βλάχοι, Μολδαβοί) και Ρώσοι τσάροι. Πολλοί Έλληνες της διασποράς και πλούσιοι ορθόδοξοι ευεργέτες άφησαν κληρονομιές στο Άγιο Όρος. Αυτές χρηματοδότησαν ανακαινίσεις μονών, σκευοφυλάκια, σχολές ή προσκυνηματικές δραστηριότητες.
Οι αμπελώνες του Τσάνταλη που περιήλθαν και πάλι στη χρήση της Μονής Αγίου Παντελεήμονος
Παράδειγμα επιχειρηματικής δραστηριότητας αποτελεί ο βιολογικός αμπελώνας έκτασης άνω των 600 στρεμμάτων, που αξιοποιούσε η οινοποιία Τσάνταλη από τη δεκαετία του 1970, κατόπιν συμφωνίας που είχε συναφθεί με την Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος (Μετόχι Χρωμίτσας), και πλέον τελεί υπό τη διαχείριση του μοναστηριού. Πρόσφατα το συγκεκριμένο μοναστήρι δημιούργησε δικό του οινοποιείο για την εμφιάλωση των κρασιών και την αξιοποίηση της παραγωγής, μετά τη διακοπή της συνεργασίας με την υπό πτώχευση οινοποιία Τσάνταλη. Θυμίζουμε ότι επί εποχής Τσάνταλη.
Θυμίζουμε ότι η χρυσή εποχή ωστόσο για τα αγιορείτικα αμπέλια της Ιεράς Μονής Παντελεήμονος ήρθε το 2005, όταν σε επίσκεψη του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, του προσφέρθηκε παλαιωμένος οίνος με ειδική αφιέρωση. Η ποιότητα του περιεχομένου της εν λόγω φιάλης ενθουσίασε τον πρόεδρο της Ρωσίας, αποτελώντας την αφετηρία για εξαγωγική ρελάνς των ετικετών του Τσάνταλη στη Μόσχα.
Η Τσάνταλής έλαβε τον τίτλο του «Επίσημου Προμηθευτή του Κρεμλίνου της Μόσχας», με την ετικέτα ναυαρχίδα την Κορμιλίτσα Gold Collection, αλλά και τα επίσης premium Αγιορείτικο Άβατον και Rapsani Grand Reserve να αποτελούν τα εξαγωγικά προτερήματα της βορειολλαδίτικης οινοποιίας στη Ρωσία.
Στον τομέα του κρασιού υπάρχει μακρά παράδοση στο Άγιο Όρος, καθώς οι περισσότερες μονές διαθέτουν δικούς τους αμπελώνες, από τους οποίους παράγουν και εμφιαλώνουν οίνο. Επί παραδείγματι, η Ιερά Μονή Χιλανδαρίου, πνευματικό κέντρο των Σέρβων και τέταρτη στην ιεραρχική τάξη των αγιορείτικων μονών, διαθέτει τους μεγαλύτερους αμπελώνες του Όρους, με έκταση 200 στρεμμάτων. Μέσω της εταιρείας Monastic Products, εξάγει περίπου 30% της συνολικής παραγωγής της. Η αμπελουργική παράδοση της μονής χρονολογείται από το 1198, όταν ο Άγιος Σάββας ίδρυσε το μοναστήρι.
Επίσης το Μετόχι Μυλοποτάμου της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας διαθέτει βιολογικό αμπελώνα 60 στρεμμάτων, με ετήσια παραγωγή περίπου 80.000 φιαλών κρασιού. Περίπου το 15% της παραγωγής εξάγεται, ενώ η πλειονότητα κατευθύνεται στην ελληνική αγορά. Η σύγχρονη αναβίωση της παραγωγής αποδίδεται στο μοναχό Επιφάνιο Μυλοποταμινό, με το έργο να συνεχίζεται από τον Γέροντα Ιωακείμ.
Ο πλειστηριασμός για τα ακίνητα της Ιεράς Μονής Αγίου Παύλου στην Αθήνα
Ένας ακόμα πεδίο περιουσιακών στοιχείων αποτελεί αυτό των ακινήτων. Πρόσφατα, μία ακόμη μονή, αυτή του Αγίου Παύλου, γνωστοποίησε ότι προχωράει στον πλειστηριασμό 104 ακινήτων, τα οποία διατίθενται σε τρεις επιμέρους ομάδες. Η διαδικασία έχει ανατεθεί στην Alpha Real Estate Services και η προθεσμία για την κατάθεση των γραπτών προσφορών από πλευράς των ενδιαφερόμενων είναι στις 11 Ιουλίου. Η διαδικασία αφορά στην πώληση ιδιόκτητων οριζοντίων ιδιοκτησιών του μοναστηριού, συνολικής επιφάνειας περίπου 4.866 τετραγωνικών μέτρων, οι οποίες βρίσκονται σε διάφορα σημεία της Αττικής.
Η προσφυγή στο ΣτΕ από 8 μοναστήρια του Αγίου Όρους
Θυμίζουμε, ότι στη διάρκεια του 2024 αρκετές από τις μονές του Αγίου Όρους (μεταξύ αυτών και η Μονή Αγίου Παύλου) προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, διεκδικώντας να μην πληρώνουν φόρο για τα ενοίκια που εισπράττουν από την ακίνητη περιουσία που διατηρούν εκτός της Χερσονήσου του Άθω. Προς αυτή την κατεύθυνση, ζήτησαν να επανέλθει το φορολογικό καθεστώς που ίσχυε προ του 2010, τότε δηλαδή που δεν φορολογούνταν τα εισοδήματά τους από μισθώματα εκτός της περιοχής και να κηρυχθεί αντισυνταγματική η σχετική διάταξη που επιβάλλει τη φορολόγησή τους. Από τις 20 μονές που λειτουργούν εκεί, οι 8 έχουν προσφύγει στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο.
Μάλιστα, σε μια μαραθώνια συνεδρίαση της επταμελούς σύνθεσης του Β’ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, πέντε δικηγόροι που εκπροσωπούσαν τις μονές έδωσαν μάχη νομικών επιχειρημάτων για να αναστραφεί το αρνητικό για εκείνες καθεστώς φορολόγησης των μισθωμάτων που εισπράττουν από τα ακίνητα που έχουν εκτός της επικράτειάς τους. Τα ετήσια εισοδήματα των μονών από τις εν λόγω μισθώσεις δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα, όπως προέκυψε τόσο από την ακροαματική διαδικασία όσο και από τις φορολογικές δηλώσεις και ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Οι 8 αγιορείτικες μονές που έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας είναι οι ακόλουθες: Βατοπεδίου, Σίμωνος Πέτρας, Ζωγράφου, Οσίου Γρηγορίου, Παντοκράτορος, Φιλοθέου, Αγίου Παύλου και Αγίου Διονυσίου (η τελευταία μονή έχει συνολικά καταθέσει 5 αιτήσεις ακύρωσης για 5 συνεχόμενα οικονομικά έτη).
Το ξενοδοχείο «Σαμαράδικο» στις Καρυές
Πρόσφατα ξεκίνησε η λειτουργία ενός νέου καταλύματος με την ονομασία «Σαμαράδικο» στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Το ξενοδοχείο στεγάζεται σε ανακαινισμένο κτίσμα που παλαιότερα λειτουργούσε ως μοναστικό κελί, διατηρώντας στοιχεία της παραδοσιακής αγιορείτικης αρχιτεκτονικής. Το «Σαμαράδικο» προσφέρει μια προσιτή διαμονή για επισκέπτες και προσκυνητές, με τιμές που ξεκινούν από 40 ευρώ τη βραδιά. Το κατάλυμα διαθέτει επίσης εστιατόριο, στο οποίο σερβίρονται πιάτα της παραδοσιακής αγιορείτικης κουζίνας, προσφέροντας μια αυθεντική γευστική εμπειρία που συνδυάζει τοπικά προϊόντα και μοναστικές συνταγές.
Τα ψάρια της Μονής Βατοπαιδίου
Η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, μέσω της συμμετοχής της κατά 98% στην εταιρεία Terra Athos ΙΚΕ, σχεδιάζει αυτή την περίοδο μια νέα επένδυση στον τομέα της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας, επικεντρωμένη σε μεσογειακά είδη.
Η επένδυση αφορά τη δημιουργία και λειτουργία μονάδας εκτροφής με ετήσια δυναμικότητα 1.464 τόνων, σε θαλάσσια έκταση 40 στρεμμάτων ανατολικά του Αγίου Όρους, εντός της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής. Η σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση έως τις 25 Ιουνίου 2025.
Στη μονάδα προβλέπεται η εκτροφή ψαριών όπως τσιπούρα, κρανιός και φαγκρί, είδη με τα οποία η Μονή έχει ήδη εμπειρία μέσω λειτουργούσας μονάδας στην ίδια περιοχή. Παράλληλα, σχεδιάζεται η διεύρυνση της παραγωγής με νέα είδη, όπως μαγιάτικο και σκαθάρι. Το έργο περιλαμβάνει 28 πλωτούς ιχθυοκλωβούς και μία πλωτή εξέδρα εργασίας, με στόχο την τροφοδοσία της εγχώριας αγοράς σε πρώτη φάση και τη μελλοντική διείσδυση σε αγορές του εξωτερικού.
Το αυτοδιοικούμενο
Το Άγιο Όρος διέπεται από ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο Άρθρο 105 του Ελληνικού Συντάγματος και σε διεθνείς συνθήκες (όπως η Συνθήκη του Σέβρ και της Λωζάνης). Οι 20 μονές έχουν κυρίαρχο ιδιοκτησιακό καθεστώς, ενώ η πολιτική διοίκηση της περιοχής υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών μέσω του διοικητή του Αγίου Όρους.
Τα έσοδα από την αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων χρησιμοποιούνται κυρίως για τη συντήρηση των μονών, τη διατήρηση των μνημείων, την φιλοξενία των προσκυνητών και τη βιοποριστική αυτάρκεια των μοναχών. Ορισμένες μονές έχουν επίσης επενδύσει σε ευρωπαϊκά προγράμματα αποκατάστασης, κάτι που απαιτεί διαφάνεια και οικονομικό έλεγχο.
Πέρα από τα υλικά μεγέθη, η περιουσία του Αγίου Όρους έχει και ανεκτίμητη πολιτιστική και πνευματική διάσταση. Οι βιβλιοθήκες των μονών, τα χειρόγραφα, οι εικόνες, οι αγιογραφίες και η αρχιτεκτονική τους, αποτελούν κληρονομιά παγκόσμιας σημασίας, αναγνωρισμένη από την UNESCO.
Το Άγιο Όρος δεν είναι απλώς ένας θρησκευτικός προορισμός. Είναι ένα πολύπλευρο οικοσύστημα, που περιλαμβάνει πνευματική ζωή, φυσική προστασία, πολιτιστική κληρονομιά και υλική διαχείριση.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
