Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σημερινής εποχής, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα ζητήματα που τίθενται έχουν πολλές διαστάσεις, αρχής γενομένης από το περιβάλλον, την οικονομία, αλλά και την ίδια την κοινωνία, χωρίς να εξαιρέσουμε την ηθική διάσταση του προβλήματος.
Σύμφωνα με τα τελευταία επικαιροποιημένα στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η σπατάλη τροφίμων για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτιμάται ότι κοστίζει πάνω από 130 δισ. ευρώ ετησίως, την ίδια στιγμή που εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν έχουν καθημερινή πρόσβαση σε ποιοτικά γεύματα.
Κάθε χρόνο, περίπου 60 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν στα απορρίμματα, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 130 κιλά ανά κάτοικο. Περισσότερο από το μισό αυτού του όγκου (53%) προέρχεται από τα νοικοκυριά, ενώ η μεταποίηση ευθύνεται για το 18%, η εστίαση για το 12%, η πρωτογενής παραγωγή για το 9% και το λιανεμπόριο για το 8%. Σε επίπεδο χωρών, Κύπρος, Δανία και Ελλάδα καταγράφονται ως αυτές με τα υψηλότερα επίπεδα σπατάλης ανά κάτοικο, ενώ Ισπανία, Σλοβενία και Κροατία είναι αυτές που βρίσκονται στην χαμηλότερη κλίμακα.
Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος δεν είναι αμελητέος. Η σπατάλη τροφίμων αντιπροσωπεύει περίπου το 16% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με το διατροφικό σύστημα της ΕΕ, ενώ η παραγωγή και η μεταφορά τροφίμων, που τελικά πετιούνται, ευθύνονται για το 8% των παγκόσμιων εκπομπών, σύμφωνα με τον FAO. Η σπατάλη επιβαρύνει επίσης τους φυσικούς πόρους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το νερό, καθώς περίπου το 12% της συνολικής χρήσης νερού στην ΕΕ κατευθύνεται στην παραγωγή τροφίμων που δεν καταναλώνονται ποτέ.
Οικονομικά, η ζημία δεν περιορίζεται στην απώλεια αξίας των προϊόντων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι πέρα από τα 132 δισ. ευρώ σε αγοραία αξία, περίπου 9,3 δισ. ευρώ δαπανώνται επιπλέον για τη συλλογή και τη διαχείριση αποβλήτων. Σε κοινωνικό επίπεδο, η σπατάλη στερεί μια κρίσιμη ευκαιρία ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας. Στην ΕΕ, όπως καταγράφει η Eurostat, το 13% του οικογενειακού προϋπολογισμού δαπανάται σε τρόφιμα, ενώ περίπου 40 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να καταναλώσουν ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη μέρα.
Ποια είναι τα αίτια της σπατάλης;
Τα αίτια της σπατάλης είναι σύνθετα και ποικίλλουν σε κάθε στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας. Στο επίπεδο του καταναλωτή, παράγοντες όπως οι παρορμητικές αγορές, το ακατάλληλο μέγεθος συσκευασιών, ο κακός προγραμματισμός, αλλά και η σύγχυση σχετικά με τις ετικέτες ημερομηνίας συμβάλλουν σημαντικά. Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ένα μέρος της σπατάλης (10%, 2018) οφείλεται σε εσφαλμένη ερμηνεία της διαφοράς μεταξύ «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» και «ανάλωση έως». Πολλοί καταναλωτές δεν γνωρίζουν ότι τα προϊόντα με την ετικέτα να αναγράφει «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» σημαίνει ότι μετά την αναγραφόμενη ημερομηνία, το τρόφιμο μπορεί να χάσει μέρος της γεύσης ή της φρεσκάδας του, αλλά εξακολουθεί να είναι ασφαλές για κατανάλωση.
Στην παραγωγή και τη μεταποίηση, ο μεγαλύτερος όγκος παραγωγής από αυτόν που χρειάζεται, οι απαιτήσεις για συγκεκριμένα πρότυπα φρεσκάδας και οι δυσλειτουργίες στις αλυσίδες διανομής οδηγούν σε σημαντικές απώλειες, ενώ στον χώρο της εστίασης η σπατάλη τροφίμων συχνά οφείλεται σε τυποποιημένες μερίδες ή λανθασμένες εκτιμήσεις της ζήτησης.
Στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η ΕΕ έχει θέσει σαφείς στόχους και πολιτικές για να περιορίσει τη σπατάλη και την απώλεια τροφίμων. Η μείωσή της συνδέεται άμεσα με την επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας έως το 2050. Το 2019 υιοθετήθηκε κοινή μεθοδολογία για την καταγραφή και την παρακολούθηση των αποβλήτων τροφίμων, ενώ από το 2017 ισχύουν κατευθυντήριες γραμμές για τη δωρεά τροφίμων με στόχο να διευκολυνθεί η αναδιανομή ασφαλών, βρώσιμων προϊόντων σε όσους τα έχουν ανάγκη.
Η πιο πρόσφατη εξέλιξη είναι η αναθεώρηση της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα. Τον Φεβρουάριο του 2025, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο κατέληξαν σε συμφωνία για νομικά δεσμευτικούς στόχους, όπως μείωση κατά 10% στην επεξεργασία και τη μεταποίηση και κατά 30% ανά κάτοικο στο λιανεμπόριο, την εστίαση και τα νοικοκυριά έως το 2030, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2021–2023. Η συμφωνία, που επικυρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2025 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προβλέπει επίσης τη διευκόλυνση της δωρεάς απούλητων τροφίμων που είναι ασφαλή για ανθρώπινη κατανάλωση και την ανάπτυξη πιο σαφούς σήμανσης ημερομηνιών ώστε να μειωθούν τα λάθη των καταναλωτών.
Η σπατάλη τροφίμων στην Ευρώπη είναι ζήτημα στρατηγικής σημασίας που αγγίζει την ποιότητα ζωής των πολιτών, την ανθεκτικότητα των οικονομιών και την προστασία του περιβάλλοντος. Οι νέοι στόχοι για το 2030 σηματοδοτούν την φιλόδοξη προσπάθεια της ΕΕ, καθιστώντας σαφές ότι η αντιμετώπιση της σπατάλης δεν αποτελεί μόνο περιβαλλοντική ή οικονομική αναγκαιότητα, αλλά και ηθική υποχρέωση.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
