Δεν είναι η αγάπη μας για τη σφουγγαρίστρα — είναι το dopamine hit.
Έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου να κάθεται σε έναν καναπέ γεμάτο ψίχουλα, ενώ βλέπει ένα βίντεο 15 λεπτών όπου κάποιος άλλος καθαρίζει σχολαστικά μια τουαλέτα;
Έχεις νιώσει ικανοποίηση βλέποντας νερό να κυλάει σε αρμούς, σαπούνι να σχηματίζει τέλειες φυσαλίδες ή ένα νεροχύτη να μετατρέπεται από κόλαση σε όαση; Δεν είσαι μόνος σου. Είσαι μέρος μιας παγκόσμιας τάσης που λέγεται cleaning content addiction.
Το TikTok, το Instagram και το YouTube έχουν γεμίσει με τέτοιου τύπου βίντεο. Σφουγγαρίσματα. Ξεσκονίσματα. Καθαρισμοί χαλιών με μηχανές που κάνουν ήχους σαν τρακτέρ. Και το περίεργο είναι ότι δεν τα βλέπουν μόνο μανιακοί της καθαριότητας και της τάξης, αλλά τα βλέπουν όλοι. Κι ακόμα πιο παράξενο; Ενώ τα βλέπουν, χαλαρώνουν, νιώθουν ικανοποίηση, μετά δεν σηκώνονται να πλύνουν ούτε ένα ποτήρι. Γιατί;
Η απόλαυση του… «μετά»
Η απάντηση βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην ψυχολογία, τη νευροεπιστήμη και την pop κουλτούρα.
Η «απόλαυση του μετά» είναι κάτι υπαρκτό. Το καθαρό σπίτι στο TikTok έχει πάντα ένα “πριν” και ένα “μετά”. Κι αυτό το μετά είναι σαν ναρκωτικό. Είναι το οπτικό ισοδύναμο του να βάζεις τάξη στον χαμό, χωρίς να χρειαστεί να κουνήσεις ούτε το μικρό σου δαχτυλάκι.
Οι ψυχολόγοι μιλούν για το φαινόμενο του αντιπροσωπευτικού ελέγχου. Βλέποντας κάποιον να βάζει τάξη σε ένα… χάος, ο εγκέφαλος το εισπράττει σαν να το έκανες εσύ. Παίρνεις τη ντοπαμίνη που χρειάζεσαι, χωρίς να… καταστρέφεις τη μέση σου.
Η ευχαρίστηση που προκύπτει από την ολοκλήρωση μιας εργασίας είναι βαθιά συνδεδεμένη με την ικανοποίηση του εγκεφάλου όταν καταφέρνει να ξεπεράσει ένα πρόβλημα. Ακόμα κι αν δεν το λύνουμε εμείς.
Σκέψου πόσο ωραία νιώθεις όταν παρακολουθείς μια μεταμόρφωση. makeover, reality με σπίτια-τρώγλες που γίνονται παλάτια (rip Κιμ Γούντμπερν), ή οργανωτικά hacks που εξαφανίζουν το χάος. Το ίδιο συμβαίνει και εδώ. Η καθαριότητα γίνεται ψευδο-πρόβλημα, και η λύση της, έστω και διαμεσολαβημένα, μας χαρίζει την ευχαρίστηση της «επιτυχίας».
Είναι όλα θέμα… εγκεφάλου
Όταν βλέπουμε καθαριότητα στην οθόνη, ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σαν να βλέπει μαθηματικά μοτίβα. Συμμετρία, επανάληψη, ομαλότητα.
Είναι το ίδιο με το ASMR (Autonomous Sensory Meridian Response), ένα φαινόμενο κατά το οποίο συγκεκριμένοι ήχοι ή εικόνες προκαλούν ένα αίσθημα ευφορίας ή «γαργαλήματος» στον εγκέφαλο. Τα βίντεο ASMR περιλαμβάνουν συνήθως ήχους όπως ψίθυρους, απαλά χτυπήματα ή τρίψιμο επιφανειών και έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλή για την αγχολυτική τους επίδραση
Ανάλογο αποτέλεσμα –όσο κι αν μοιάζει απίστευτο- έχουν και βίντεο που δείχνουν… σαπούνια να κόβονται συμμετρικά και αργά, με έναν σχεδόν τελετουργικό ρυθμό. Οι εικόνες αυτές δημιουργούν ένα αίσθημα τάξης και προβλεψιμότητας, το οποίο λειτουργεί χαλαρωτικά σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα και ακαταστασία, μέσα και έξω από το κεφάλι μας.
Σύμφωνα με μελέτες για την αισθητική ικανοποίηση, οι άνθρωποι έλκονται από εικόνες που έχουν σαφή αρχή, μέση και τέλος. Ένα βίντεο καθαρισμού ξεκινά με βρωμιά, δείχνει τη διαδικασία και καταλήγει σε λάμψη. Είναι μια μικροδομή με πλήρες νόημα. Σαν να λύνεις μια εξίσωση, αλλά με ξύδι και σόδα.
Η ψευδαίσθηση της παραγωγικότητας
Το καθαρίζω-χωρίς-να-καθαρίζω είναι η απόλυτη επιτυχία του scrolling. Νιώθεις παραγωγικός χωρίς να έχεις κάνει τίποτα. Είναι το ίδιο συναίσθημα με το να βλέπεις συνταγές που δεν θα μαγειρέψεις ποτέ. Σου φτιάχνουν το mood. Σου δίνουν την ψευδαίσθηση προόδου.
Ορισμένοι ψυχολόγοι χαρακτηρίζουν αυτό το φαινόμενο “παθητική παραγωγικότητα”. Δηλαδή, η εμπλοκή με περιεχόμενο που αφορά την πρόοδο ή τη βελτίωση, χωρίς να υπάρχει πραγματική πράξη από τον θεατή. Είναι σαν να τρως γλυκό χωρίς θερμίδες. Λαμβάνεις ικανοποίηση χωρίς κόστος.
Η καθαριότητα ως performance
Δεν είναι λίγοι αυτοί που έχουν μετατρέψει την καθαριότητα σε performance. Ένα είδος νοικοκυρο-influencing με προϊόντα, hacks, tips και affiliate links. Είναι η aesthetic καθαριότητα όπου το μπουκάλι του απορρυπαντικού είναι τόσο όμορφο όσο το αποτέλεσμα.
Το σωστό background, ο επιτυχημένος φωτισμός, το μοντάζ, η μουσική, όλα αυτά που μετατρέπουν μια αγγαρεία σε θέαμα. Κι αυτό το θέαμα ο θεατής το απορροφά όπως κάθε άλλο. Παθητικά, με την απόλαυση του παρατηρητή.
Η αγορά το έχει καταλάβει. Οι εταιρείες προϊόντων καθαριότητας πλέον συνεργάζονται με TikTokers που έχουν κοινό εκατοντάδων χιλιάδων, απλώς επειδή ξέρουν να τρίβουν καλά τη λεκάνη. Οι πλατφόρμες ευνοούν τέτοια περιεχόμενα γιατί έχουν υψηλό retention. Δύσκολα σταματάς ένα βίντεο που δείχνει μια διαδικασία να ολοκληρώνεται.
Τι κάνουμε στο σπίτι μας;
Και στο σπίτι σου; Εδώ είναι το κρίσιμο σημείο. Αν σου αρέσει τόσο να βλέπεις καθαριότητα, γιατί δεν καθαρίζεις περισσότερο; Η απάντηση είναι απλή και καθόλου κυνική. Επειδή η πραγματική καθαριότητα είναι αγγαρεία. Δεν έχει slow motion. Δεν έχει background music. Δεν έχει χειροκρότημα. Έχει ιδρώτα, κούραση, και πολλές φορές, καθόλου ορατή ανταμοιβή γιατί την επόμενη μέρα καλείσαι να κάνεις τα πάντα από την αρχή.
Η καθαριότητα δια αντιπροσώπου είναι το νέο zen
Η εικονική καθαριότητα μάς δίνει αυτό που μας λείπει από την κανονική, δηλαδή ολοκλήρωση, τάξη, έλεγχο και μάλιστα χωρίς να χάσουμε χρόνο, ενέργεια ή χρήματα. Είναι μια μικρή ψευδαίσθηση τάξης, που μέσα σε μια χαοτική καθημερινότητα, λειτουργεί σαν καταπραϋντικό.
Δεν είναι ότι μισούμε την καθαριότητα. Μισούμε τον κόπο χωρίς το… εντυπωσιακό φινάλε. Ένα εντυπωσιακό φινάλε το οποίο αναζητάμε τόσο εντόνα που δεν μας ενοχλεί ακόμα και το να προέρχεται από κάποιον άλλον.
Μέχρι να σηκωθούμε από… καρέκλες, καναπέδες, ντιβάνια και να πιάσουμε τη σφουγγαρίστρα και το ξεσκονόπανο, ας το παραδεχτούμε. Το να βλέπεις κάποιον άλλον να καθαρίζει είναι το νέο zen. Και είναι μια χαρά έτσι.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
