Το κινητό γίνεται προέκταση του χεριού. Το feed δεν σταματά ποτέ. Τα φίλτρα δεν δείχνουν πια μόνο “πιο φωτεινές” εικόνες, αλλά δημιουργούν νέα πρότυπα, συχνά τοξικά, παραμορφωμένα και επικίνδυνα.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που ξεκίνησαν ως εργαλεία σύνδεσης και έκφρασης, μετατρέπονται ολοένα και περισσότερο σε παράγοντες πίεσης, παραπληροφόρησης και ψυχολογικής επιβάρυνσης για τους εφήβους.
Το παράδειγμα του #SkinnyTok και οι παγίδες του «τέλειου σώματος»
Το TikTok ανακοίνωσε πρόσφατα την απαγόρευση του hashtag #SkinnyTok, μετά από ευρωπαϊκή παρέμβαση. Η πλατφόρμα διαπίστωσε ότι το συγκεκριμένο tag οδηγούσε σε βίντεο που προωθούσαν ανθυγιεινά πρότυπα απώλειας βάρους: ακραίες δίαιτες, υποθερμιδικά μενού, “what I eat in a day” με 400 θερμίδες και «πριν-μετά» που εξιδανίκευαν την εξάντληση. Εικόνες κοριτσιών με εμφανή σημάδια υποσιτισμού «ντύνονταν» με θετικά μηνύματα αυτοπειθαρχίας και επιτυχίας, δημιουργώντας ένα τοξικό αφήγημα γύρω από την αυτοεικόνα.
Η Gen Z είναι η πιο connected γενιά, αλλά και η πιο ψυχικά ευάλωτη. Η συνεχής έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο έχει συσχετιστεί με αύξηση διατροφικών διαταραχών, μειωμένη αυτοεκτίμηση και στρεβλή εικόνα σώματος. Οι αλγόριθμοι ενισχύουν αυτό το φαινόμενο καθώς όταν δεις ένα σχετικό βίντεο, η πλατφόρμα σου σερβίρει παρόμοια, χωρίς να διακρίνει αν σε βοηθούν ή σε βλάπτουν.
Όταν τα likes σκοτώνουν
Τα viral challenges είναι ένας άλλος μηχανισμός μέσω του οποίου οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με κινδύνους. Το “Blackout Challenge”, που κυκλοφόρησε στο TikTok, ενθάρρυνε παιδιά να πνίγουν τον εαυτό τους μέχρι λιποθυμίας – με τραγικές συνέπειες. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 15 παιδιά έχουν πεθάνει παγκοσμίως από την “πρόκληση” αυτή, ενώ πολλά έχουν υποστεί εγκεφαλικές βλάβες.
Άλλες δοκιμασίες που έγιναν δημοφιλείς κατά καιρούς είναι το “Fire Challenge” (αυτοανάφλεξη με αλκοολούχα προϊόντα) ή το “Benadryl Challenge” (κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας φαρμάκων για παραισθησιογόνο αποτέλεσμα).
Ακόμα, trends που κατά καιρούς έχουν δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα είναι το Skull Breaker Challenge στα οποία οι συμμετέχοντες δέχονται κλωτσιές από άλλους μέχρι να πέσουν στο έδαφος αλλά και το Tide Pod Challenge στο οποίο όσοι πάρουν μέρος καλούνται να καταπιούν κάψουλες απορρυπαντικών, με αποτέλεσμα δηλητηριάσεις, σοβαρές βλάβες σε εσωτερικά όργανα αλλά και θάνατο.
Όλα αυτά τα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι η ανάγκη για «προβολή» μπορεί να μετατραπεί σε απειλή για τη ζωή. Η ανάγκη των εφήβων να ανήκουν, να διακριθούν ή να γίνουν αποδεκτοί, σε συνδυασμό με την ταχύτητα διάδοσης που προσφέρουν τα social media, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Φίλτρα ομορφιάς: Ψηφιακές μάσκες, αληθινά τραύματα
Τα φίλτρα στα social media έχουν εξελιχθεί από απλά εργαλεία διασκέδασης σε μηχανισμούς παραμόρφωσης της πραγματικότητας. Πλατφόρμες όπως το Instagram και το Snapchat προσφέρουν φίλτρα που αλλάζουν τη δομή του προσώπου. Λεπτύνουν τη μύτη, μεγαλώνουν τα μάτια, λευκαίνουν το δέρμα και αφαιρούν κάθε ατέλεια.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η χρήση τέτοιων φίλτρων συνδέεται με την ανάπτυξη “Body Dysmorphic Disorder” (BBD), μια ψυχική διαταραχή κατά την οποία ο άνθρωπος δυσκολεύεται να αποδεχτεί την πραγματική του εικόνα. Κάποιοι έφηβοι φτάνουν στο σημείο να ζητούν από γιατρούς «να τους κάνουν όπως στο φίλτρο».
Ψυχική υγεία και κοινωνική πίεση
Πέρα από τα ορατά περιστατικά, υπάρχει και μια βουβή κρίση που είναι η χρόνια επιβάρυνση της ψυχικής υγείας των εφήβων. Οι συγκρίσεις με “τέλειες” ζωές άλλων, η ανάγκη για αποδοχή, οι αριθμοί των likes, τα σχόλια που πληγώνουν, η πίεση να είσαι πάντα online είναι στοιχεία που διαβρώνουν την αυτοεκτίμηση.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη είναι πλέον μία από τις κύριες αιτίες νοσηρότητας στους εφήβους, και η συσχέτισή της με την υπερβολική χρήση social media είναι σαφής. Οι πλατφόρμες αυτές γίνονται όχι απλώς καθρέφτης, αλλά παραμορφωτικός καθρέφτης του εαυτού.
Ποιοι είναι οι τρόποι προστασίας;
Η λύση δεν είναι ο πλήρης αποκλεισμός των εφήβων από τα social media καθώς κάτι τέτοιο δεν είναι ρεαλιστικό. Η ουσιαστική προστασία απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση,
Αρχικά, είναι εξαιρετικά σημαντική η απόκτηση ψηφιακής παιδείας από νωρίς. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν από μικρή ηλικία πώς να αναγνωρίζουν τοξικό περιεχόμενο, να ελέγχουν τις πληροφορίες και να καλλιεργούν κριτική σκέψη. Τα σχολεία μπορούν να παίξουν κρίσιμο ρόλο μέσα από ενότητες ψηφιακής εκπαίδευσης.
Ακόμα, απαραίτητη είναι η ενεργή εμπλοκή γονέων και ενηλίκων. Οι γονείς δεν πρέπει να είναι απλώς παρατηρητές. Χρειάζεται να συνομιλούν με τα παιδιά τους για τη χρήση των social media, να βλέπουν μαζί περιεχόμενο, να θέτουν όρια και, κυρίως, να ακούν.
Επίσης, οι πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instagram και το YouTube οφείλουν να αναλαμβάνουν ενεργά την ευθύνη. Η κατάργηση του #SkinnyTok είναι μια σωστή κίνηση, αλλά είναι μόνο η αρχή. Αλγόριθμοι, moderation και φίλτρα περιεχομένου πρέπει να σχεδιάζονται με γνώμονα την ασφάλεια, όχι μόνο την αλληλεπίδραση.
Σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να υποτιμάται η σημασία της ψυχολογικής υποστήριξης. Η έγκαιρη πρόσβαση σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορεί να προλάβει την κλιμάκωση πολλών προβλημάτων. Εφηβικές γραμμές βοήθειας, online ψυχολογικές υπηρεσίες και υποστήριξη στα σχολεία είναι απαραίτητα εργαλεία.
Τέλος, απαραίτητες είναι οι νομοθετικές παρεμβάσεις. Όπως δείχνει η ευρωπαϊκή παρέμβαση στο TikTok, η νομοθετική πίεση μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Ο καθορισμός ηλικιακών ορίων, διαφάνεια στους αλγόριθμους και περιορισμοί σε επιβλαβές περιεχόμενο πρέπει να μπουν ψηλά στην πολιτική ατζέντα.
Ένα κλικ προς την πραγματικότητα
Τα social media μπορούν να είναι πηγή έμπνευσης, δημιουργικότητας και κοινωνικής σύνδεσης.
Η τεχνολογία πρέπει να διδαχθεί στους νέους
Όμως, ειδικά για τους εφήβους, κρύβουν και έναν σκοτεινό καθρέφτη που παραμορφώνει την αντίληψη της πραγματικότητας και τραυματίζει την αυτοεκτίμηση.
Το ζητούμενο δεν είναι να σβήσουμε την τεχνολογία, αλλά να τη διδάξουμε. Να βοηθήσουμε τους νέους να διακρίνουν την εικόνα από την ουσία, το ψέμα από την αλήθεια και το φίλτρο από το πρόσωπο.
Γιατί πίσω από κάθε post, υπάρχει ένα παιδί που αξίζει να μεγαλώσει με αλήθεια, ασφάλεια και αγάπη.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
